Veel luzernevlinders: oranje, gele en witte!

Terwijl de recorddroogte de vlinderpret stevig bederft, is er voor vlinderliefhebbers toch één lichtpuntje: er is momenteel een flinke invasie van zowel oranje als gele luzernevlinders. Die komen zelden samen voor in Vlaanderen. Maar het onderscheid tussen beide soorten is een uitdaging.

In Vlaanderen komen twee soorten luzernevlinders voor: oranje en gele. Beide zijn trekvlinders: oranje komt uit het zuiden, gele uit het oosten. Dat wil zeggen dat ze geen permanente populaties hebben in Vlaanderen en ons jaarlijks opnieuw in sterk wisselende aantallen koloniseren aan het begin van de zomer en zich hier dan ook voortplanten, met soms nog twee vrij talrijke generaties in de nazomer en herfst. Het zijn soorten die houden van de warmte en dit jaar zijn er relatief veel trekkers tot bij ons gekomen en hebben ze flink gekweekt. Beide soorten komen nu zelfs samen voor en dat is heel zeldzaam (het gebeurde recent ook al in 2019). Oranje luzernevlinder had piekjaren in 2009, 2013 en 2019, maar gele was traditioneel veel zeldzamer. Voor gele luzernevlinder is het ondertussen op het randje: sinds de reeks hete en droge jaren vanaf 2017 nemen de aantallen opvallend toe en hebben zich na de grote invasie van 2018 wellicht enkele kleine permanente populaties weten te vestigen in Vlaanderen. Luzernevlinders zijn momenteel te vinden op open en warme plaatsen waar nog bloemen met nectar staan: bloeiende luzernevelden zijn een paradijs voor beide soorten, maar ze bezoeken bv. ook velden rode klaver, of knoopkruid of Jakobskruiskruid in bermen, of bloemenranden van akkers die nog niet helemaal verdord zijn.

Luzernevlinders op naam brengen is niet zo eenvoudig. De diagnostische kenmerken zijn het best te zien aan de bovenzijde (binnenkant) van de vleugels, maar jammer genoeg zitten ze nooit met hun vleugels open; zelfs zonnen doen ze zijwaarts met gesloten vleugels. Bovendien zijn het vrij schuwe vlinders (gele nog wat meer dan oranje) en zeer energieke vliegers zodat je een krak moet zijn om ze in de vlucht te kunnen fotograferen. Gelukkig zijn de vleugels in tegenlicht gedeeltelijk transparant en zijn de kenmerken van de kleurpatronen op de binnenzijde toch redelijk zichtbaar langs de buitenzijde, vooral op foto’s genomen in tegenlicht. Hierbij wat eerste hulp bij determinatie. Op de kalkhellingen in Wallonië moet je nog rekening houden met een derde soort, nl. zuidelijke luzernevlinder, maar die is in het veld eigenlijk niet met zekerheid te onderscheiden van gele luzernevlinder.

A) Determinatiehulp:  op basis van de kleur van de bovenzijde

(1) binnenzijde vleugels oranje of oranjegeel:

- met brede zwarte eindband  aan de buitenrand = Oranje luzernevlinder mannetje

- met gele vlekken in de brede zwarte eindband  = Oranje luzernevlinder vrouwtje  (ca. 10% van de wijfjes oranje luzernevlinders zijn echter wit, forma ‘helice’; zie verder)

Afbeelding

Oranje luzernevlinder: mannetje links, wijfje rechts (foto Fried Happaerts)

(2) binnenzijde bleek geel tot citroengeel (altijd met gele vlekken in de naar achter toe veel smaller wordende eindband):

= Gele luzernevlinder mannetje  (uitzonderlijk ook vrouwtje)

(3) binnenzijde wit  tot flets gelig wit (altijd met vlekken in de zwarte eindband):

- zwarte eindband heel smal op de achtervleugel  (die grotendeels transparant is) = Gele luzernevlinder

Afbeelding

Gele  luzernevlinder mannetje (foto Mireille Henry )

- zwarte eindband breed op de achtervleugel  die grotendeels vrij donker bestoven is met contrasterende transparante gele vlekken  = Oranje luzernevlinder wijfje forma ‘helice’

Afbeelding

Oranje  luzernevlinder forma helice (foto Marc Herremans)

B) Determinatiehulp:  op basis van patroon van de zwarte eindband langs de buitenrand

- met uniforme brede zwarte eindband  = Oranje luzernevlinder mannetje

- brede zwarte eindband op voor en achtervleugel met gele of witte vlekken = Oranje luzernevlinder vrouwtje

- eindband met bleke vlekken breed aan de vleugeltip, maar sterk versmallend naar de achtervleugel = Gele luzernevlinder

Afbeelding

Gele luzernevlinder foeragerend op luzerne (foto Karl Gillebert).
Het patroon van de binnenkant is in tegenlicht zichtbaar doorheen de vleugel: brede zwarte top met vlekken en smal donker randje aan de rest van de voorvleugel en aan de achtervleugel die grotendeels transparant is.

Afbeelding

Een triootje van twee gele luzernevlinders links en een oranje luzernevlinder (vrouwtje) rechts  foeragerend op luzerne (foto: Mireille Henry)

Tekst: Marc Herremans (natuuronderzoeker Natuurpunt)

Foto’s: Mireille Henry, Karl Gillebert, Fried Happaerts, Marc Herremans