Vergunning voor schadelijke verlichting naar prullenbak

De effecten van nachtelijk kunstlicht kunnen schadelijk zijn voor heel wat nacht- (en zelfs dag)actieve soorten. Zo kan nachtelijk kunstlicht bv. het levensritme van soorten sterk verstoren wat kan leiden tot een sterke achteruitgang, of zelfs tot plaatselijk uitsterven van een soort. Daarom is het belangrijk om het gebruik van kunstlicht zoveel mogelijk te beperken. Ook de Raad voor Vergunningsbetwistingen oordeelde hier recent zo over. Ze weigerde een vergunning te geven voor de geplande verlichting op een fiets- en wandelpad door een natuurgebied in Lokeren.  

Glowstuds voor fietsveiligheid

Natuurpunt en vzw Durme voeren al lang een (juridische) strijd tegen het plaatsen van verlichting langs een fiets- en wandelpad dat dwars door de Daknamse Meersen en de Lokerse Moervaartmeersen loopt. De stad Lokeren verleende in augustus 2020 een vergunning voor zogenaamde glowstud-verlichting. In tegenstelling tot klassieke verlichtingspalen worden glowstud-lichtbakens in het wegdek aangebracht en schijnt het licht (schuin) naar boven, een beetje vergelijkbaar met de lichtbakens langs de landingsbaan op een vliegveld, maar dan in het klein. Door het verlenen van de vergunning ging de stad in tegen een negatief advies van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB). De stad wou hiermee ‘fietsers op een duurzame manier begeleiden langs het fiets- en wandelpad, daar waar het niet mogelijk is om gewone verlichting te plaatsen’.

De bermen langsheen het fiets- en wandelpad zijn, net als enkele aangrenzende percelen, in beheer als natuurreservaat. Bovendien ligt het pad ook in een VEN-gebied (Vlaams Ecologisch Netwerk) en in een Europees beschermd Habitatrichtlijngebied (SBZ-H). De bermen langs het pad vormen een zeer belangrijke natuurcorridor voor heel wat zeldzame en lichtgevoelige soorten zoals de grote glimworm, de boommarter en de zeer zeldzame mopsvleermuis. Natuurpunt, vzw Durme en het Agentschap voor Natuur en Bos gingen tegen deze vergunning dan ook in beroep.

Vergunning met randvoorwaarden

Ondanks het negatief advies van de provinciale omgevingsambtenaar, verleende de deputatie in eerste beroep opnieuw een vergunning. Dit keer werden wel enkele randvoorwaarden opgelegd. Zo moest gebruik worden gemaakt van amberkleurig licht (golflengte in spectrum tussen 591 en 600 nm) en moest de intensiteit tussen 23:30-06:00 worden verminderd naar 50%. De vergunning (met voorwaarden) werd verleend omdat, zo stelde de deputatie, deze verlichting noodzakelijk was voor de verkeersveiligheid.

Raad voor Vergunningsbetwistingen doet het licht uit

Natuurpunt, vzw Durme en ANB deelden deze mening niet en tekenden een hoger beroep aan bij de Raad voor Vergunningsbetwistingen. Dit is een onafhankelijk Vlaams bestuursrechtscollege dat beroepen behandelt van o.a. omgevingsvergunningen. Op 31 maart 2022 werd het dossier door de Raad behandeld; op 25 augustus 2022 werd een arrest geveld. De Raad concludeerde dat het niet aangetoond kon worden dat de geplande verlichting geen schadelijke gevolgen zou hebben voor de beschermde natuurzones. Bovendien dient elke natuurtoets specifiek bekeken te worden en kan er dus niet verwezen worden naar andere gebieden waar aangepaste verlichting geplaatst is. Tot slot moeten ook andere markeringen bekeken worden die de verkeersveiligheid ten goede komen en het fietscomfort niet verlagen. De Raad vernietigde dan ook de bewuste vergunning. 

Vleermuisvriendelijk is niet voldoende

De effecten van nachtelijk kunstlicht op de natuur werden intussen reeds uitgebreid bestudeerd (zie o.a. Licht op natuur). De conclusies zijn duidelijk: elke artificiële nachtelijke verlichting kan schadelijk zijn voor heel wat nacht- (en zelfs dag)actieve soorten. Zo kan nachtelijk kunstlicht bv. het levensritme van soorten sterk verstoren wat kan leiden tot een sterke achteruitgang, of zelfs tot plaatselijk uitsterven van een soort. Er werd al heel wat onderzoek verricht naar de impact van nachtelijk kunstlicht op vleermuizen en een aantal milderende maatregelen (bv. rode of amberkleurige verlichting) wordt steeds vaker toegepast wegens ‘vleermuisvriendelijk’. Toch zijn er ook nog heel wat onduidelijkheden. Zo toonden andere studies aan dat bij alle types van onderzochte lichtkleuren (wit, groen, rood) een betekenisvol negatief effect op nachtvlinders kon worden vastgesteld. Wat voor vleermuizen goed (of minder schadelijk) leek, was voor nachtvlinders dus helemaal niet ok.

Negatieve effecten van glowstuds nog niet onderzocht

De glowstud-lichtbakens waarvan sprake in de vernietigde vergunning zijn uiteraard niet hetzelfde als normale verlichting vanuit de hoogte. Naar de impact van glowstuds op de natuur werd vooralsnog geen gericht onderzoek verricht. Maar op basis van de huidige wetenschappelijke kennis kan worden aangenomen dat ook dergelijke verlichting negatieve effecten kan veroorzaken. Het blijft alleszins een inrichting die vreemd is aan de natuurlijke omgeving. Omhoog schijnend licht -  zoals bij de glowstuds het geval is - zorgt voor lichtverstrooiing en -vervuiling, hoe beperkt de intensiteit ook is. Vooral voor vleermuizen die gebruik maken van het fiets- en wandelpad om in de windluwe zone tussen de bomen op insecten te jagen, kan de aanwezigheid van glowstuds verstorend werken.

Vals gevoel van veiligheid

Vaak wordt aangegeven dat verlichting noodzakelijk is voor de veiligheid. Toch klopt dit niet echt en gaat het vooral om een subjectief veiligheidsgevoel. Bij een eerdere bevraging bij de politie van Lokeren naar het voorkomen van incidenten bleken deze allemaal te zijn gebeurd op verlichte plaatsen. De link tussen verlichting en veiligheid werd al vaak onderzocht. Uit een recent literatuuronderzoek blijkt dat openbare verlichting potentiële daders van delicten niet afschrikt. Het zou goed zijn mochten overheden meer inzetten op sensibilisatie over het belang van duisternis, zowel voor de mens als voor de natuur.

Geen kunstlicht in of nabij natuurgebieden!

Natuurpunt en vzw Durme wensen te benadrukken dat ze volledig achter een mobiliteitsswitch staan: minder wagens, meer openbaar vervoer, meer fietsers. De aanleg van nieuwe fietsinfrastructuur is een absolute must, indien de locatie goed is gekozen. Verkeersveiligheid is daarbij van groot belang. Maar de manier waarop de weginfrastructuur voor trage weggebruikers wordt aangelegd en de wijze waarop wandelaars en fietsers in de duisternis worden geleid, moet case-per-case worden bekeken. Voor fietspaden die doorheen gebieden lopen met een belangrijke natuurwaarde, officieel beschermd of niet, moet vol worden gekozen voor goed reflecterende belijning. In combinatie met de verplichte fietsverlichting en een verantwoord rijgedrag, moet deze reflecterende belijning een verkeersveilig gebruik van de weginfrastructuur ruimschoots kunnen garanderen. In volle energie- en biodiversiteitscrisis is het onnodig gebruik van nachtelijke verlichting niet langer verantwoord. Natuurpunt en vzw Durme zijn dan ook erg verheugd met het arrest van de Raad voor Vergunningsbetwistingen en hoopt dat hiermee een trend wordt gezet: hou het donker in of nabij natuurgebieden!  

Tekst: Joris Everaert (vzw Durme) en Paul Durinck (Natuurpunt Waasland, kern Lokeren)

Foto: Nachtelijk beeld van de huidige reflecterende belijning op het fiets- en wandelpad in Lokeren door natuurgebied. Voor Natuurpunt en vzw Durme volstaat dit voor een goede geleiding van de trage weggebruikers. Elke vorm van verlichting kan hier een ernstige verstoring vormen voor lichtgevoelige en zeldzame soorten die in de directe omgeving van het pad voorkomen (foto: Joris Everaert).