Vogels volgen klimaatopwarming nauwkeuriger in de winter dan in de zomer

Klimaatverstoring heeft grote impact op de natuur. Ook op vogels. Soorten proberen zich aan te passen en ‘volgen’ de veranderingen, maar uit een nieuwe studie blijkt dat ze deze veranderingen veel nauwkeuriger volgen in de winter dan in de zomer. Wintervogelgemeenschappen worden dan ook aan een sneltempo door elkaar geschud en herschikt. Het beleid is echter vooral gericht op broedvogels. Waar die vogels de rest van het jaar moeten overleven wordt minder rekening mee gehouden. Tijd om ook daar meer aandacht voor te hebben.   

Deze week verscheen in het vakblad Journal of Animal Ecology een nieuwe studie die data van 1.200 soorten en bijna 3 miljard vogels gedurende de laatste 30 jaar bij elkaar bracht uit veel verschillende telschema’s uit Europa en Noord Amerika. De inzet en het enthousiasme van expert vrijwilligers is onmisbaar bij dergelijke grootschalige tellingen en uit Vlaanderen werden tellingen gecoördineerd door Natuurpunt Studie gebruikt.

Aanpassen overwinteringsplaats
Vogels zijn mobiel en reageren sterk op klimaatopwarming: broedgebieden verschuiven naar het noorden (en hogerop in de bergen), en steeds meer vogels overwinteren verder noord. Daardoor wijzigt de samenstelling van vogelgemeenschappen, want niet elke soort reageert even snel of even sterk. Veel vogels trekken echter elk najaar naar een plaats, dicht of ver van de broedplaats om te gaan overwinteren. Het was al bekend dat klimaatverandering sneller gaat dan de broedverspreiding van vogels kan volgen, maar een nieuwe studie toont nu ook aan dat vogelgemeenschappen in de winter veel sneller veranderen en de opwarming nauwkeuriger volgen dan in het broedseizoen. Soorten die vroeger meer zuidelijk overwinterden schuiven alsmaar meer naar het noorden op, terwijl noordelijke soorten steeds minder tot hier afzakken. Vogels zijn in de winter minder plaatstrouw dan in de zomer en kunnen zich dus in de winter gemakkelijker opportunistisch verplaatsen.

Nog nooit een winter meegemaakt
Precies daarover berichtte Marc Herremans van Natuurpunt Studie onlangs ook al op basis van lokale cijfers op de Brakona studiedag (te herbekijken in dit filmpje; vanaf 1:33:00). Omdat de meeste, kleine vogels niet zo lang leven, had de overgrote meerderheid van de vogels momenteel aanwezig in Vlaanderen tot vorig weekend nog nooit een dichtgevroren vijver gezien of ondervonden dat sneeuw zelfs ook kon blijven liggen! Dat was dus ferm schrikken de afgelopen week met aanhoudend strenge vorst en een laagje sneeuw. Er zijn soorten die typisch elke winter flirten met de vorstgrens en die bij een koude inval nog snel op de vlucht gaan: zo zagen we vorige week bv. veel beweging van kievit, kramsvogel, veldleeuwerik en meeuwen. Ondertussen zijn die sinds de dooi alweer aan het terugkeren. Maar voor een aantal soorten als bv. graspieper, witte kwikstaart, koperwiek, zanglijster, rietgors, kneu, tjiftjaf, zwartkop, waarvan er de afgelopen jaren steeds meer vogels verder noordelijk zijn blijven overwinteren, kwam deze koudeprik redelijk hard aan. Vooral omdat hij relatief onverwacht en buiten verhouding was in de lange recente reeks van boterzachte winters. Het is net die onvoorspelbaarheid als gevolg van klimaatverstoring (want de verandering is lang niet alleen maar ‘gewoon’ opwarming) die het voor vogels moeilijk en riskant maakt om de veranderingen te volgen. Het huidige contrast tussen vorig weekend schaatsen en volgend weekend een terrasje doen kan moeilijk groter zijn: op amper een week van putje winter naar volle lente. Het is net die onvoorspelbaarheid die het heel moeilijk maakt voor de natuur om nog de ‘gepaste’ dingen te doen.   

Het huidige beleid richt zich vooral op broedvogels. Waar en hoe die vogels de rest van het jaar moeten zien te overleven, daar wordt minder rekening mee gehouden. Deze studie toont aan dat de sterkste veranderingen optreden buiten het broedseizoen, en dat hiervoor ook meer aandacht in het beleid nodig is.  

Tekst: Marc Herremans (Natuurpunt Studie)

Bron: Lehikoinen A. et al. Wintering bird communities are tracking climate change faster than breeding communities. Journal of Animal Ecology.