Wat zijn de belangrijkste bloemen voor bijen?

Bijen zijn alom gekend door hun gewoonte om bloemen te bezoeken. Het is dan ook de enige soortgroep die voor hun volledige levenscyclus afhankelijk is van bloemen. Als adult bezoeken bijen bloemen waarbij ze de nectar gebruiken als energiebron om te kunnen vliegen en stuifmeel verzamelen als eiwitbron voor hun nakomelingen. Als we ze willen helpen, is het dus erg belangrijk om goed te weten welke bloemen het vaakst bezocht worden door wilde bijen.

Sinds het ontstaan van waarnemingen.be, nu 15 jaar geleden, zijn er heel wat waarnemingen van bijen ingegeven, ondertussen goed voor bijna 800.000 bijenwaarnemingen. Veel waarnemers voeren meteen ook de plant in waar ze een bij op gespot hebben, waardoor er in de database een schat aan informatie te vinden is over het bloembezoek van bijen. Met deze data gingen we aan de slag en stelden we een ranglijst op van de planten die door het grootste aantal verschillende bijensoorten bezocht worden. Omdat de vrouwtjes instaan voor de nestbouw en het verzamelen van stuifmeel voor de nakomelingen, gebruikten we enkel de waarnemingen van vrouwelijke bijen op bloemen.

Onkruid aan de top

Uit onze analyses bleek dat er geen enkele uitheemse of typische sierplant in de top 25 staat. Lavendel en kattenkruid, twee sierplanten die vaak als goede bijenplanten naar voor worden geschoven, scoren niet goed en trekken beide minder dan 30 soorten aan. Dat deze planten niet in deze lijst staan, betekent niet noodzakelijk dat ze geen bijen aantrekken. Dergelijke planten trekken typisch grote aantallen algemene en niet bedreigde bijensoorten aan, zoals een aantal hommelsoorten, wilde bijensoorten als grote wolbij of kattenkruidbij en honingbijen.

Tabel 1: De 25 planten waarop in het totaal het grootste aantal verschillende bijensoorten op waargenomen werden. Deze analyse is gebaseerd op data van vrouwelijke bijen uit de database van waarnemingen.be.

De vele advieslijsten op het internet zijn dus goedbedoeld en niet perse slecht, maar slaan dus vaak de bal mis en promoten niet die planten die onze meer bedreigde bijensoorten net nodig hebben. Onze analyses tonen aan dat die topplanten bij uitstek onze inheemse (on)kruiden zijn die gewoon aanwezig kunnen zijn in gazons door wat minder frequent te maaien of in graslanden met een geschikt maaibeheer. Onze meest banale tuinplant, de paardenbloem, bleek immers met kop en schouders boven alle andere planten uit te steken. Ook andere planten die in heel wat tuinen te vinden zijn, zoals jakobskruiskruid, rode klaver, wilde peen en gewone ereprijs, staan hoog in de top 25.

Verschillende van de topplanten zijn tegelijkertijd net die planten die in veel tuinen of andere plaatsen intensief bestreden worden, kijk maar naar de nummer 1, de paardenbloem. Hetzelfde kan gezegd worden over jakobskruiskruid, onze nummer 5 in de lijst. Deze plant is giftig voor runderen en paarden, waardoor het voor veehouders en paardenliefhebbers een echte probleemplant is. Ook distels zijn erg belangrijk met akkerdistel op de 4de plaats en speerdistel (50 soorten) en kale jonker (43 soorten) net buiten de top 25. De bestrijdingsplicht voor distels is intussen weggevallen, maar toch worden de planten op veel plaatsen nog bestreden.

Afbeelding

Een mannetje steenhommel op Akkerdistel. Ondanks de slechte naam die de plant heeft is dit één van de belangrijkste planten voor bijen. Een belangrijke oorzaak van de achteruitgang van verschillende van onze hommelsoorten is te wijten aan het verdwijnen van distels uit ons landschap (Foto: Kurt Geeraerts).

Size matters, of toch die van de tong.

Een andere belangrijke vaststelling is dat plantenfamilies waar de nectar makkelijk toegankelijk is, doordat ze ondiepe bloemkelken hebben, het grootste aantal soorten aantrekken. Dit is niet onlogisch gezien de meerderheid van onze bijensoorten een normale of zelfs korte tong hebben en alleen maar nectar kunnen drinken uit bloemen met ondiepe bloemkelken. Ook andere soortgroepen, zoals zweefvliegen en kevers kunnen deze planten makkelijk bestuiven. Bij de composietenfamilie (paardenbloem) is dit het geval, maar o.a. ook bij de rozen- (braam), schermbloemen- (wilde peen) en ranonkelfamilie.

Een aantal plantenfamilies pakken het anders aan en hebben diepe bloemkelken ontwikkeld, waardoor enkel insecten met een lange tong aan de nectar kunnen en de plant kunnen bestuiven. Heel wat bijensoorten zijn nu zo geëvolueerd dat ze over een lange tong beschikken en ook deze bloemen kunnen bezoeken. Hiermee ontlopen ze de grote concurrentie op de bloemen met ondiepe bloemkelken.

Dat er dus maar weinig bloemen uit de vlinderbloemen-, lipbloemen- en ruwbladigenfamilie in de top 25 staan, wilt dus niet noodzakelijk zeggen dat de planten niet belangrijk zijn voor wilde bijen. Integendeel, omdat ze vaak andere bijen van voedsel voorzien is het net belangrijk om een breed scala aan planten voor wilde bijen te voorzien, waarbij lavendel en kattenkruid ook zeker een plekje kunnen krijgen in je bloemenborder.

Besluit: Welke planten heb je nodig om de bijen te helpen?

Zorg voor een gevarieerde tuin, waarin minstens een stuk van de gazon minder vaak gemaaid wordt. Zonder in te moeten zaaien geef je zo paardenbloemen, madeliefjes, gewoon biggenkruid en witte klaver een plaats in je tuin. In het ideale geval maai je slechts 1 tot 3 keer per zomer en volg je daarbij het juiste maaischema. Zo krijgen ook andere planten, zoals wilde peen, gewone rolklaver, knoopkruid en eventueel zelfs distels een kans om te kunnen bloeien. Zorg daarnaast voor een bloemenborder met grotendeels (cultivars van) inheemse planten. Hier kunnen margrieten, klokjes, ereprijs of kruiden zoals rozemarijn, salie en tijm aangeplant worden. Als laatste mogen ook bloeiende struiken en bomen zoals wilgen, sleedoorn en klimop zeker niet ontbreken.

Meer tips om bijen te helpen, vind je hier

Tekst: Maarten Wielandts, Win Vertommen en Pieter Vanormelingen (Natuurpunt Studie, Aculea)