Wildcamera’s brengen populatie boommarters in kaart

De boommarter (Martes martes) is in opmars in Vlaanderen. Om de populatie boommarters in kaart te brengen, kunnen wildcamera’s gebruikt worden. Boommarters kunnen namelijk individueel herkend worden aan de hand van hun keelvlek. Vrijwilligers testen in de provincie Antwerpen welke methode de beste keelvlek-foto oplevert.

De boommarter wordt beschouwd als een indicatieve soort voor bosgebied met hoge natuurwaarden en is erg zeldzaam in Vlaanderen. Boommarters worden de laatste jaren steeds meer waargenomen in verschillende provincies, maar een goed beeld van de huidige populatietoestand van deze soort in Vlaanderen hebben we nog niet. Daarom startten vrijwilligers van Natuurpunt een verkennend onderzoek op in de provincie Antwerpen. Met de resultaten uit dit onderzoek hopen ze de methode voor de monitoring van de boommarters wat meer op punt te stellen.

Boommarters identificeren via foto’s

De boommarter is het zeldzame en schuwere broertje van de steenmarter. Waar de steenmarter zich goed thuis voelt in de buurt van bebouwing, en zich daar vaak laat zien, houdt de boommarter zich hoofdzakelijk schuil in bossen. De twee soorten lijken qua uiterlijk wel heel sterk op elkaar, en het is niet altijd eenvoudig ze van elkaar te onderscheiden. Er zijn wel enkele kenmerken waaraan je kan zien met welke soort je te maken hebt, zoals de aan- of afwezigheid van een dense ondervacht, de kleur van de neus (roze bij steenmarter en donkerbruin bij boommarter), de stand van de oren en de hoogte van de poten. Zowel boommarter als steenmarter heeft een lichtgekleurde keelvlek (‘bef’), die bij de boommarter vaak wat meer gelig van kleur is. Die keelvlek is verschillend voor elk individu. Op een foto kan de ene boommarter dus van de andere onderscheiden worden aan de hand van die keelvlek. Met een grote dataset aan wildcamerabeelden kunnen natuuronderzoekers dus, letterlijk, een goed beeld krijgen van de populatietoestand van de boommarters in een bepaald (natuur)gebied.

Afbeelding

Boommarter gefilmd in een amfibietunnel in de provincie Antwerpen. Bij het herkennen van het individu wordt gekeken naar de kenmerkende vorm van de keelvlek. © Michiel Cornelis

Verschillende opstellingen van camera’s testen

Door verschillende opstellingen van wildcamera’s te vergelijken, bestudeerden de natuuronderzoekers hoe de keelvlek van boommarters het eenvoudigst geïnventariseerd kan worden. Dit onderzoek werd uitgevoerd in twee natuurgebieden in het noorden van de provincie Antwerpen: Grenspark Kalmthoutse Heide in Kalmthout (uitsluitend het Vlaamse deel) en ‘De Inslag’ in Brasschaat.

De drie gebruikte onderzoeksopstellingen waren de zogenaamde ‘Struikrover®’ (ontwikkeld door Matthijs Smaal), de ‘Jiggler’ en het ‘Befraam’ (ontwikkeld door Vilmar Dijkstra). De ‘Struikrover®’ is een speciaal ontworpen buis waarmee alle soorten marters en andere roofdieren gefotografeerd of gefilmd kunnen worden. Aan de binnenzijde van de buis zit een wildcamera en vooraan de buis wordt een lokstof aangeboden. De Jiggler is een thee-eitje dat op zo’n twee meter voor de lens van een wildcamera geplaatst wordt. In het thee-eitje zit een lokstof. Het hoofddoel van de Jiggler is om boommarters te verleiden om op hun achterpoten te gaan staan om zo de keelvlek in beeld te krijgen. Het Befraam is een houten raamwerk dat aan de zijkant van een boomstam wordt bevestigd. Bovenin het raamwerk wordt een pot met lokstof aangebracht. Een boommarter dient rechtop te staan om bij de lokstof te komen en toont zo zijn keelvlek aan de camera.

Afbeelding

Als een boommarter bij de lokstof in de Struikrover® wil komen, komt de keelvlek in beeld. © Michiel Cornelis

De eerste resultaten

Een eerste verkennend onderzoek vond plaats van februari tot mei 2021 en had als voornaamste doel ervaring op te doen met de drie opstellingen. Uit de eerste resultaten voor beide gebieden blijken het Befraam en de Struikrover® het meest effectief te zijn voor het vastleggen van de aanwezige boommarters. De kwaliteit van de beelden bij een Befraam werd berekend op 86%, wat betekent dat op 86% van de beelden het individu succesvol herkend kon worden. Voor de Struikrover® konden ook bijna alle waarnemingen tot op individu herleid worden (94%). Dat is beduidend hoger dan bij een Jiggler, waarbij dat slechts op 43% van de beelden lukte. Bij een Jiggler kunnen boommarters aan de lokstof in een range van 360°, wat als nadeel heeft dat de keelvlek vaak niet zichtbaar voor de camera komt. Bij het Befraam en de Struikrover ® worden de boommarters min of meer gedwongen om de lokstof te bereiken langs één zijde, zodat de keelvlek bijna altijd zichtbaar is. We moeten wel voorzichtig zijn met bij het interpreteren van deze data. In dit verkennend onderzoek waren er meer Beframen beschikbaar dan Struikrovers® of Jigglers en is er een verschil in het aantal dagen dat de verschillende opstellingen in het veld stonden. Gestandaardiseerd vervolgonderzoek moet uitsluitsel geven of een bepaalde opstelling efficiënter werkt dan een andere.

Afbeelding

In dit verkennend onderzoek leverde een Befraam heel kwaliteitsvolle beelden van de keelvlek op. © Christoffel Bonte

Informatie verzamelen via Boommarterportaal

Al deze data en eerste ervaringen leveren een belangrijke (relatief kleine) dataset op voor verdere onderzoeken naar de populatieomvang van boommarters. Hiervoor werd er een ‘Boommarterportaal’ opgericht, wat een uitbreiding is op het zogenaamde ‘Slangenportaal’ van RAVON. Hierin worden alle waarnemingen ingegeven met uur en datum, evenals de locatie en kenmerken van het individu (o.a. keelvlek-foto). Zo worden onder meer opnames van dezelfde individuen aan elkaar gelinkt en komen verplaatsingen en gedragingen in beeld. Op die manier hopen we, in samenwerking met het Marternetwerk van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (https://www.vlaanderen.be/inbo/marternetwerk/), de populatie boommarters in Vlaanderen beter in kaart te kunnen brengen. Hierbij dan ook een warme oproep om waarnemingen van boommarters in te voeren op waarnemingen.be of te delen via [email protected] om zo de databank verder uit te breiden.

Afbeelding

Bij een Jiggler kunnen boommarters aan de lokstof in een range van 360°, waardoor vaak de keelvlek niet zichtbaar voor de camera komt. © Jasper Gijsel.

Tekst: Sanne Ruyts (Natuurpunt Studie), Michiel Cornelis (Zoogdierenwerkgroep), Christoffel Bonte (vrijwilliger boommarterproject), Sam Puls (vrijwilliger boommarterproject) en Jasper Gijsel (stagiair Zoogdierenwerkgroep)