Zwin-ooievaar Murshid steekt Sahara over

Een ooievaar die deze zomer in het Zwin Natuur Park als nestjong van een zender werd voorzien, stak dit najaar de Sahara over om in Mali de winter door te brengen. Het is pas de eerste keer dat aangetoond kon worden dat ‘Zwin-ooievaars’ ook in de Sahel overwinteren. Alle andere gezenderde ooievaars bleven tot nu toe hangen in Spanje of Noord-Marokko, waar ze in de rijstvelden en vooral op de vuilnisbelten een goed gevulde tafel vonden.

Ooievaars op Spaanse vuilnisbelten

In 2019 startte het Zwin Natuur Park in samenwerking met het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN) een onderzoeksproject op om na te gaan wat de relatie is tussen afvalverwerkingsplaatsen en ooievaars. Veel ooievaars overwinteren immers op vuilnisbelten in Spanje. In het kader van de Europese afvalstoffenwetgeving zouden die vuilnisbelten op termijn moeten worden gesloten. Hierdoor zou de voedselsituatie voor overwinterende ooievaars grondig kunnen wijzigen. Om na te gaan of ooievaars hun (trek)gedrag hierdoor zouden aanpassen, werd een aantal ooievaars van zenders voorzien.

Spanje of Sahel

Van oudsher trok een deel van de jonge ooievaars uit Noordwest-Europa naar de West-Afrikaanse Sahel, bezuiden de Sahara. De voorbije decennia kwam hier echter verandering in. Ooievaars overwinterden almaar vaker in Spanje en het noorden van Marokko. Daar vonden ze vooral voedsel in rijstvelden en op open afvalstorten. Zowel het afval als de ratten en muizen die op dat afval afkomen, maakt van die afvalstorten een ideale foerageerplek. Een groot deel van de Noordwest-Europese broedpopulatie overwintert nu in Spanje. Maar onderzoek toonde aan dat grote aantallen ooievaars nog steeds de Sahara overtrekken om in de Sahel te overwinteren. Het blijkt vooral om (jonge) ooievaars van de Iberische broedpopulatie te gaan. Het aantal ooievaars uit de Noordwest-Europese populatie dat over de Sahara trekt, is echter erg  beperkt en bestaat vrijwel uitsluitend uit jonge vogels.

Murshid in Mali

In 2021 werden in het Zwin Natuurpark vijf jonge ooievaars van een zender voorzien. Murshid was één van hen. Eind september gaf de zender aan dat Murshid in Mali verbleef, aan de zuidrand van de Sahara. Ruim een week eerder werd een laatste GSM-signaal ontvangen vanuit Marokko, aan de noordelijke rand van de Sahara, nadat Murshid de Hoge Atlas was overgetrokken. Daarna was het even stil. De onderzoekers die de zendersignalen opvolgen, vreesden even voor het ergste. De Sahara is door de extreme weersomstandigheden en een gebrek aan voedsel immers een moeilijk te nemen hindernis voor trekvogels en dat geldt al helemaal voor jonge, onervaren exemplaren als Murshid. De ‘zenderstilte’ kon betekenen dat Murshid was omgekomen bij een poging om de Sahara over te steken. Maar dat bleek dus niet het geval: Murshid stak de Sahara succesvol over en houdt zich momenteel op in Mali, in een gebied tussen de binnen-delta van de Niger-rivier en de grens met Burkina Faso.

Afbeelding

De trekroute die Murshid volgde, van Zwin tot Mali.

Reality check

De voorbije drie broedseizoenen werden in het Zwin Natuur Park 12 jonge ooievaars van een zender voorzien. Daarvan zijn momenteel nog minstens zes vogels in leven. Een zevende exemplaar draagt een zender die het geregeld langdurig laat afweten, maar mogelijk is ook die vogel nog in leven. Tijdens de eerste twee najaarstrekperiodes sneuvelden geen van de gezenderde ooievaars. Twee vogels kwamen wel om tijdens hun eerste winter. In het najaar van 2021 was de situatie anders: drie van de vijf jonge ooievaars die dit jaar werden gezenderd zijn intussen dood. Van twee van de vijf omgekomen exemplaren kon de doodsoorzaak worden achterhaald: het ging in beide gevallen om elektrocutie, een vaak voorkomende doodsoorzaak bij ooievaars. Voor de onderzoekers was het sterftecijfer van het najaar van 2021 een reality check die aantoont dat heel wat jonge ooievaars hun eerste najaar niet overleven.

Van trouwe terugkeerders tot vroegbroeders

Het zenderproject in het Zwin is een langlopend project die al enkele fascinerende resultaten opleverde. Zo kon worden achterhaald dat alle jonge zenderooievaars in de late zomer zuidwaarts trokken. Er bleven dus geen exemplaren bij ons overwinteren. Tijdens hun eerste noordwaartse trek in hun tweede levensjaar keerden alle zenderooievaars terug naar het noorden. Ze vingen de terugtrek richting broedgebieden echter veel later in de lente aan dan oudere ooievaars. Omdat ze pas ten vroegste vanaf hun derde levensjaar tot broeden komen, hebben jonge ooievaars in hun eerste lente nog geen haast om snel in het broedgebied aan te komen. Een groot deel van de vogels keerde voor korte of langere tijd terug naar het Zwin. In 2021 ging een in 2019 gezenderd exemplaar voor het eerst over tot nestbouw in het Zwin Natuur Park. De nestbouw ging pas laat op het seizoen van start en het kwam daardoor niet meer tot een broedgeval. Dat is niet ongewoon voor een eerste broedpoging van een jonge ooievaar. De aanloop naar succesvol broeden duurt vaak enkele jaren.

Tegelijkertijd wordt ook de populatiedynamiek van de Zwin-ooievaars opgevolgd: door het regelmatig aflezen van de ringen, worden gegevens verzameld over het overlevingssucces van de broedvogels. Deze monitoring is van groot belang om de status van de soort te kunnen monitoren.

Het zenderproject is via regelmatige updates te volgen via de sociale media en de website van het Zwin Natuur Park.

Tekst: Wouter Faveyts (Zwin Natuur Park) en Didier Vangeluwe (BeBirds)