Eikelmuis
De eikelmuis is een vrij forse, bont gekleurde slaapmuis met een lange pluimstaart. In Vlaanderen komt ze voor in de leemstreek en aan de Westkust.
Alleseter
Solitair of met een clan van nauw verwante vrouwtjes
Kleinschalig landbouwlandschap met hagen en houtkanten, dicht struweel, goed ontwikkelde bosranden, boomgaarden en rommelige schuurtjes.
Luidruchtig
Fruit
Hoe herken je de eikelmuis?
- vrij forse slaapmuis (neus tot staartpunt: ca. 20-30 cm)
- grijsbruine vacht met opvallend zwart ‘zorro-masker’
- sterk behaarde, lange pluimstaart met een zwart-witte penseelpunt
- grote, ronde oren
Vanwege haar karakteristieke vacht is de eikelmuis gemakkelijk te onderscheiden van enig ander in Vlaanderen levend zoogdier. Ze heeft een grijs- tot kaneelbruine, vaak rossige rugvacht. Op de flanken is er een scherpe kleurgrens tussen de donkere rug en de vuilwitte buik. Het meest opvallende kenmerk is het zwarte oogmasker.
Slaapmuizen, zoals de eikelmuis en de hazelmuis zijn geen echte muizen. Deze knaagdiergroep zit eigenlijk tussen de families van de muizen en de eekhoorns in. Hun sierlijke pluimstaart verraadt dit al een beetje. Eikelmuizen en hazelmuizen kunnen als de beste in struiken en bomen klauteren, dat maakt de verwantschap met eekhoorns nog duidelijker! Hun staart is trouwens heel belangrijk voor het balanceren over takken.
Het geluid van de eikelmuis
Eikelmuizen zijn vrij vocale dieren die een breed repertoire aan geluiden voortbrengen. Vooral in de voortplantingsperiode (en zeker op de dagen dat de vrouwtjes vruchtbaar zijn) is een hele resem sociale roepjes te horen. Vaak gaat het om een mengeling van langeafstandsroepjes (langgerekte hoge pieptonen) en alarmroepjes bij dichte, ongewenste contacten (een repetitief staartmees-achtig tchrrrr). Ook jonge eikelmuizen maken tijdens hun gestoei allerlei geluiden.
Hoe leeft de eikelmuis?
Wat eet de eikelmuis?
De eikelmuis is een alleseter. Vooral ongewervelden (insecten zoals sprinkhanen en kevers, spinnen, wormen, slakken) zijn een belangrijke voedselbron, maar ook grotere prooien maken deel uit van het dieet (zangvogels, bos- en huismuizen, amfibieën en reptielen).
In de zomer en het najaar spelen vruchten een steeds grotere rol: hazelnoten, braambessen, bessen van meidoorn, sleedoorn en lijsterbes, … maar ook appels, peren, druiven, kersen en pruimen.
Eikelmuizen deden zich vroeger vaak tegoed aan winterse appelvoorraden die mensen op zolder bewaarden. Dat heeft hen de bijnaam ‘fruitratjes’ opgeleverd.
Hoe plant de eikelmuis zich voort?
De voortplanting vindt plaats direct na de overwintering. De vrouwtjes hebben vaste territoria, waarin ze alleen wonen of met een clan van nauw verwante vrouwtjes. Tijdens het voorplantingsseizoen pendelen de mannetjes van het ene vrouwtjesterritorium naar het andere en proberen met zoveel mogelijk vrouwtjes te paren. Zo gauw de voortplanting voorbij is, trekken de mannetjes zich terug in een heel klein gebiedje buiten de territoria van de vrouwtjes.
In mei-juli worden na een draagtijd van 21 tot 23 dagen 1 tot 8 jongen geboren. Vlak na de geboorte is het vrouwtje opnieuw vruchtbaar (post-partum oestrus) en kunnen er weer mannetjes op bezoek komen. Na 30 dagen beginnen de jongen met korte ontdekkingstochtjes, waarbij ze hun moeder of een ander vrouwtje van de clan volgen en zo leren waar ze veilig voedsel kunnen vinden. Bij lage dichtheden of als de jongen van de eerste worp het niet overleven, kan er in augustus of september nog een tweede worp geboren worden.
Wist je dat?
Waar vind je de eikelmuis?
In Vlaanderen is de eikelmuis een cultuurvolger. Ze voelt zich best in een kleinschalig landbouwlandschap met hagen en houtkanten, dicht struweel, goed ontwikkelde bosranden, (hoogstam)boomgaarden en rommelige schuurtjes. Ons landbouwlandschap is echter op veel plaatsen te sterk uitgekleed.
In tegenstelling tot kale akkers en weilanden, vormen huizen geen barrière voor eikelmuizen. Daardoor lijkt ze het momenteel beter te doen in sommige meer verstedelijkte gebieden waar toch nog wat dicht struweel aanwezig is in kleine bosjes, groene tuinen en weg- en spoorwegbermen, zoals de omgeving van Kortrijk en het noordoosten van Brussel. Daarnaast komt ze ook voor in een aantal bos- en struweelrijke natuurgebieden die vaak specifiek voor de soort beheerd worden.
> Bekijk deze soort op waarnemingen.be
Komt de eikelmuis veel voor?
In Vlaanderen is het verspreidingsgebied ruwweg beperkt tot de leemstreek, met als noordgrens ongeveer de lijn Ieper-Aalst-Brussel-Aarschot-Hasselt. Een kleine populatie is aanwezig in de duinen van de Westhoek tot aan Oostende. De laatste decennia is de soort overal echter sterk achteruitgegaan.
Eikelmuizen zijn nachtactief en laten zich niet gemakkelijk zien. Ze verraden hun aanwezigheid meestal door hun luidruchtig karakter.
Vooral in de voortplantingsperiode (en zeker op de dagen dat de vrouwtjes vruchtbaar zijn) is een hele resem sociale roepjes te horen. Ook jonge eikelmuizen maken tijdens hun gestoei allerlei geluiden.
Eikelmuizen werden vroeger vaak slapend gevonden in vogelnesten door kwajongens die eieren gingen roven. Vogelringers vonden eikelmuizen regelmatig in mezennestkasten. Tegenwoordig is de eikelmuis echter zo schaars geworden, dat ze nog maar zelden wordt opgemerkt. Om na te gaan waar de soort nog voorkomt en om de populatie op te volgen, kunnen aangepaste nestkasten opgehangen worden. Eikelmuizen maken daarin typische nesten (vaak uit mos), waarin vooral ook de grote, smeuïge uitwerpselen opvallen.
Omdat nestkasten verstoringsgevoelig zijn, is het best om ze op kwetsbare plaatsen wat hoger te hangen en te controleren met een laddertje, of om andere methodes te gebruiken om de aanwezigheid van eikelmuizen vast te stellen, zoals sporenbuizen, voederplatforms of cameravallen. Afhankelijk van het seizoen en de weersomstandigheden, verkiezen eikelmuizen holtes om in te nestelen, of maken ze losse nesten in dicht struikgewas of palmen vogelnesten of eekhoornnesten in. Eikelmuizen vallen regelmatig ook ten prooi aan huiskatten.
Leer soorten herkennen en geef je waarnemingen door
Trek met je telefoon naar buiten en identificeer soorten met de gratis app ObsIdentify: de natuurherkenner in je broekzak. Door je waarnemingen op te slaan, lever je tegelijk een belangrijke bijdrage aan het onderzoek rond soorten. Download de app hier:
Help de eikelmuis
Leer Wild Spotten in onze natuur
Er valt in België heel wat prachtige natuur te spotten, zoals te zien was in de reeks en de film Onze Natuur. Je hoeft maar goed te kijken en te luisteren. En hoe meer je over de soorten en hun verstopplaatsen weet, hoe boeiender je zoektocht wordt.
Start met de gratis online cursus en kom meer te weten over wilde natuur in Vlaanderen. Je ontvangt 1 les per week waarbij onze Natuurpunt-experts je de beste zoektips geven om wilde soorten te spotten.
Ontvang nieuws over onze natuur en activiteiten rechtstreeks in je mailbox.
Abonneer je op onze nieuwsbrief