2000+ soorten op één weekend BioBlitz in het Bos van Aa

291 hectare groot en 3678 soorten waargenomen. Dat was de stand van zaken voor het natuurgebied ‘Bos van Aa’ op Waarnemingen.be eind 2022. Zeker niet slecht, maar losse inventarisaties en monitoring toonden dat het Bos van Aa, in al z’n veelzijdigheid, nog veel meer in petto had. Daarom waren we al enkele maanden aan het broeden op een plan om in één klap een bulk aan nieuwe data te verzamelen, een BioBlitz, maar geen 1000 soorten. Het Bos van Aa kan meer uitdaging aan.

Over het gebied

Met de aankoop van het Kollintenbos (Zemst) in 1999 was de lokale Natuurpuntafdeling Kanaalregio - Bos van Aa geboren (hoewel toen nog onder een andere naam). Het Kollintenbos is een beekbegeleidend broekbos, zichtbaar op de Ferrariskaart. Ook enkele omliggende akkers en weilanden, rond het bos werden aangekocht om er soortenrijke graslanden van te maken. Poelen werden gegraven om amfibieën, libellen, … een boost te geven. 
Tussen Kollinten en het kanaal Brussel-Schelde was een zandontginning aan de gang in een ontoegankelijk gebied, oorspronkelijk onteigend voor de aanleg van de Zeesluis in Zemst en eigendom van de Vlaamse waterweg. Na ontginning werden de diepe putten opgevuld met gebiedsvreemde grond van zeer uiteenlopende kwaliteit. Einddoel was natuur, maar de echte inrichting zou nooit plaatsvinden doordat het gebied verlaten werd door faillissement van de concessiehouder in 2010. Enkele jaren later werd Natuurpunt verantwoordelijk voor het beheren van dit ruwe terrein. Het gebied is een lappendeken van grondsoorten en verschillende ontwikkelingsfasen. Van kale zware bodems tot jonge bossen en graslanden op arme zandige bodems, afgewisseld met de nog overgebleven diepe en ondiepe vijvers, kon dit terrein met een goed beheer een boost geven voor biodiversiteit in de omgeving. In het bijzonder door de complementariteit met het nabijgelegen historische Kollintenbos. 
Met de komst van Waarnemingen.be konden oude waarnemingen met terugwerkende kracht ingevoerd worden en konden we het rijksregister van Bos van Aa – Kollinten nu voortdurend aanvullen. Ieder jaar kwamen er tientallen nieuwe soorten bij tot we eind 2022 op 3678 waargenomen en geregistreerde soorten konden afkloppen. Een topgebied in Vlaams-Brabant, maar we waren ervan overtuigd dat we nog steeds heel wat soorten en soortgroepen over het hoofd zagen. Om in één klap een bulk aan nieuwe soorten te vinden, organiseerden we met de afdeling een BioBlitz. 

De uitdaging aangaan

Een BioBlitz, vroeger vooral gekend als duizendsoortendag, is een uitdaging waarbij binnen een bepaalde periode getracht wordt een vooropgesteld aantal soorten waar te nemen en te registreren op Waarnemingen.be. Duizend soorten op 24 uur zou leuk geweest zijn, maar we wilden er meer uit halen. We gingen voor een heel weekend gaan (ongeveer 48 uur), van vrijdag tot zondag, met als doel 2000 soorten. Ongezien in Vlaanderen en ook door onszelf als nagenoeg onmogelijk geacht. Maar het bekte beter dan een ‘1500-soorten-weekend’, dus we gingen er helemaal voor.
Het kiezen van het geschikte weekend bleek een moeilijke maar belangrijke keuze. Rekening houdend met verschillende soortgroepen kwamen we uit op het weekend van 16 juni tot en met 18 juni 2023. En dan nog hopen op degelijk weer. Nu het weekend vastlag, was het zaaks van zo veel mogelijk experten te strikken. Broodnodig om het onderste uit de kan te halen. Na veel gemail lukte het om van vrijwel alle soortgroepen doorwinterde experten te vinden die een dag of weekend van hun tijd wilden opofferen. Een hele eer voor een gebiedje als Bos van Aa. 
Naast het in het veld waarnemen van soorten, wilden we extra methodes toevoegen om de trefkansen te verhogen: cameravallen, vissen en scheppen met fuiken, netten en lijnen, uitgelegde kadavers, lichtvallen, malaisevallen, bodemvallen, raamvallen, muizenvallen en kleurvallen. Vrijdag geplaatst en zondag weer opgehaald. Dankzij de projectpagina op Waarnemingen.be konden we alles nauwkeurig opvolgen. Het werd een bloedheet weekend met temperaturen boven de 30 graden, maar dus ook veel actieve dieren. Vrijdagavond stond te teller al op zowat 500 soorten, zaterdagavond 1200. Het doel kwam dichterbij, maar dan moest de eindsprint en een topnacht (met zwoele weersomstandigheden) nog komen.
We hadden nog een nacht en een dag, maar het werd natuurlijk steeds moeilijker om nieuwe soorten te vinden. Desalniettemin, verlieten we zondagavond het gebied, na een geslaagd weekend, met een goede kleine 1700 soorten op de teller. Nét niet zou je denken, maar we hadden nog een hoop achter de hand met alles wat er in onze vallen terecht was gekomen.

Het verdict

Het was uiteindelijk wachten tot 30 oktober om de teller de kaap van de 2000 soorten zien te overschrijden. Doel bereikt, maar de determinaties gaan nog door en we zijn nog in blije verwachting van bijkomende resultaten van verschillende experten. Vandaag, 18 maart 2024, zitten we aan 2378 geregistreerde soorten. 757 nieuwe soorten voor het gebied. 524 nieuwe soorten voor de gemeente Zemst en zelfs 9 nieuwe soorten voor België. Een meer dan geslaagde BioBlitz dus! En weer een bewijs van de waarde van een BioBlitz voor de kennis van het gebied en zijn biodiversiteit. Deze data laat ons toe om het beheer van het gebied nog beter af te stemmen op de noden van zoveel mogelijk organismen.
Vandaag staat de soortenlijst voor Bos van Aa op 4610 soorten. Om je een idee te geven, dat zijn er meer dan in het hele Midden-Limburg Vijvergebied of de Kalmthoutse heide.
De laatste determinaties van de BioBlitz zullen nog een werk van langere adem worden, maar we beginnen alvast te schrijven aan een uitgebreid rapport. Bedankt aan de afdeling om de organisatie te trekken en de vele experten voor hun onophoudelijke inzet voor biodiversiteit in Bos van Aa, België, maar vaak ook ver daarbuiten. 

Tekst: Pallieter De Smedt & Sam Van de Poel (Voorzitter & secretaris Natuurpunt Kanaalregio – Bos van Aa)