Eén op vier inheemse landpissebedden op de Vlaamse Rode Lijst

Bodems herbergen een groot deel van de biodiversiteit op aarde en zijn cruciaal voor het functioneren van het hele bovengrondse ecosysteem. Bodemfauna vervult een sleutelrol in de afbraak van strooisel, waterhuishouding, koolstofopslag, erosiebestrijding en de voedselkringloop van bijvoorbeeld stikstof en fosfor. Desondanks is het onderzoek naar bodems en hun fauna slechts een fractie van wat er boven de grond onderzocht wordt. Bodems hebben namelijk een enorm complexe driedimensionale structuur, bodemfauna is klein, heeft een slecht gekende taxonomie en er kunnen vele duizenden beestjes per vierkante meter voorkomen. Dit zorgt ervoor dat we bodems en hun fauna vaker links laten liggen en ons focussen op meer zichtbare goed herkenbare groepen bovengronds. We hebben dus geen idee hoe het met onze bodemfauna gesteld is.

Dankzij de grondige inventaris van Spinicornis, de Belgische pissebeddenwerkgroep die op vijf jaar tijd elk 10 X 10 km-hok in België bezocht, hebben we goede recente verspreidingsdata van alle inheemse soorten. Deze recente data konden we vergelijken met de verzameling van alle historische data tussen 1980 en 2010 om een Rode Lijststatus voor de Vlaamse soorten te bepalen. Deze Rode Lijst is nagenoeg een unicum voor bodemfauna en toont meteen geen heel rooskleurig beeld.

Meer dan één op de vier van de 34 Vlaamse soorten pissebedden is in meerdere of mindere mate bedreigd. Kustsoorten hebben het moeilijk zoals het recent uitgestorven zwartoogje (Miktoniscus patiencei) doordat Vlaanderen natuurlijk maar een zeer beperkte kustlijn heeft, maar ook door de enorme druk op die kusthabitats. We hebben nog maar weinig relatief ongestoorde zandstranden en zoutmoerassen. Daarnaast zien we dat soorten van oude bosgebieden erg zeldzaam zijn zoals de mooi gekleurde prachtoproller (Armadillidium pulchellum). Pissebedden kunnen lang standhouden in geïsoleerde bosgebieden, maar kunnen zich maar traag verspreiden. Dus eens een soort verdwijnt uit een bosgebied is het bijna onmogelijk om dit weer te koloniseren. Het zijn dan ook uitstekende indicatoren voor oude en relatief onverstoorde bosgebieden. Een laatste groep soorten die sterk achteruitgaat zijn soorten gebonden aan kleinschalige landbouwbedrijven. Verschillende pissebeddensoorten leven al duizenden jaren samen met de mens en zijn vee. Ze zijn vaak van zuidelijkere oorsprong, maar zijn met de mens meegekomen en leven permanent met het vee in de stallen. Onze landbouwpraktijk is echter sterk veranderd afgelopen eeuw. Door schaalvergroting, pesticidengebruik en intensivering zijn we de rommelige hoekjes verloren op veel landbouwbedrijven. Dit is nefast voor onder andere de gladde (Porcellio laevis) en brede pissebed (Porcellio dilatatus) die met uitsterven bedreigd zijn in Vlaanderen. Dit opent natuurlijk de discussie hoe belangrijk we deze soorten en hun menselijke biotopen vinden, maar het geeft ons alleszins goede indicatoren om de authenticiteit ervan te bepalen.

Afbeelding

Foto: Gladde pissebed. © Spinicornis - Gert Arijs

De Rode Lijst van de Vlaamse landpissebedden is een oproep naar meer aandacht en onderzoek voor bodemdieren in het natuurbeheer en -beleid. De bijdrage van bodemorganismen aan een gezonde bodem en dus een gevarieerde biodiversiteit wordt immers nog altijd sterk onderschat.

Tekst: Pallieter De Smedt (Spinicornis), Dirk Maes (INBO)