Glipt de aal tussen onze vingers door, of kunnen we hem beter beschermen?

Het consumeren van de paling, die een interessante economische waarde heeft, wordt sterk afgeraden omwille van de vele gifstoffen die zich opstapelen in zijn lichaam tijdens zijn levensduur. Daarnaast is de intrek van glasaal (babypaling) nog maar een fractie van wat het ooit was. Op heel wat plaatsen in Vlaanderen zit geen paling meer omdat de glasaal bij zijn terugkeer er simpelweg niet in slaagt het binnenland te bereiken. Dit door de vele migratiebarrières zoals sluizen, stuwen, waterpompstations en waterkrachtcentrales. Studies wijzen uit dat glasaalbepoting niet geleid heeft tot het herstel van de soort. Daarnaast is de kans dat de volwassen palingen, voor hun trek naar de Sargassozee voor hun voortplanting +/- 6000 kilometer verder, nooit de zee zullen halen door deze talrijke barrières.

Afbeelding

De daling van het aantal glasaal (a) in de Noordzee (blauwe lijn) en elders in Europa (rode lijn), en (b) de daling van opgroeiende paling in Europa. Bron: ICES rapport uit 2018

Hoe zit het met de palingvisserij?

België is een van de enige landen in Europa zonder beroepsvisserij op paling. Op dat vlak lijken we het dus goed te doen. Toch vangt paling bij ons ook klappen, naast de redenen hierboven opgesomd, door o.a.stroperij. In Vlaanderen mag er nog steeds voor het plezier gevist worden op paling. Zo is het in onze regio momenteel toegelaten om drie palingen per vissessie mee te nemen. Problematisch is de stroperij met verboden vistuigen, zoals fuiken, maar ook mensen die meer dan drie palingen per vissessie meenemen. Met slechts elf natuurinspecteurs voor heel West- en Oost-Vlaanderen zijn er te weinig toezichters om een gedegen handhaving op stroperij uit te voeren, zeker als je weet dat palingvissen een nachtactiviteit is.

Anderzijds is er een grote meerderheid palingvissers die het goed menen, en die een meerwaarde kunnen betekenen als burgerwetenschappers. Met hun hulp kan men het palingbestand monitoren, glasaalgoten (dit is een  met borstelharen beklede helling, die de paling de mogelijkheid heeft naar boven te ‘klauteren’ en zo barrières te overwinnen) en migratie barrières onderhouden, ze oefenen een vorm van sociale controle uit,  enz. Deze burgerwetenschappers kunnen  misschien zelfs aantonen of een beheersmaatregel op termijn werkt.

De paling op Europees niveau

In 2007 vaardigde Europa de Palingverordening uit om de bedreigde palingpopulatie te behouden en te herstellen. Tien jaar later blijkt dat het beoogde herstel uitgebleven is. De genomen herstelmaatregelen leidden tot op heden niet tot een fundamentele verbetering van de toestand. Habitatherstel en het oplossen van migratieknelpunten zijn voor het grootste deel de oplossing. Slagen we hierin, dan zal de paling ongetwijfeld in aantal toenemen. Maar om dit te bereiken is het nodig om de stroomgebiedbeheerplannen ambitieuzer te maken.

De Europese wetenschappelijk adviesraad ICES^[1] heeft op 4 november 2021 aangegeven dat de sterfte van paling door menselijk handelen naar 0 moet. Alle visserij op paling moet stoppen, aldus de raad. Dit betekent dat zowel de visserij als de kweek en consumptie van paling moet stoppen. Verder dienen migratiebarrières aangepast te worden zodat paling veilig naar schoon leefgebied kan trekken om op te groeien totdat ze weer uittrekt naar zee. Alleen zo kan het bestand zich herstellen.

Hoe nu verder met de bescherming van de paling?

Minister van Omgeving Zuhal Demir gaf hier uitgebreid antwoord op in het Vlaams Parlement, na een vraag van Wilfried Vandaele (N-VA). Maatregelen om de stroomafwaartse migratie van paling te verbeteren zullen zich vooral concentreren op de vermindering van de mortaliteit bij pompgemalen en waterkrachtturbines. De sanering van de meest prioritaire pompgemalen verloopt traag omwille van de hoge kostprijs en omdat visvriendelijkheid na het uitvoeren van praktijktesten niet altijd wordt bevestigd.

Er zal ook ingezet worden op het verbeteren van opgroeihabitat voor paling. Paling groeit op in uiteenlopende biotopen. Polderwaterlopen en kreken in West- en Oost-Vlaanderen zijn belangrijk omdat ze vaak dicht bij de kust of bij de grotere rivieren liggen waar glasaal in trekt (IJzer en Schelde). De Vlaamse Waterweg plant, met medefinanciering door het Visserijfonds, een vispassage aan te leggen in Merelbeke waardoor de Boven-Schelde, Ringvaart en Leie terug in vrije verbinding staan met de Beneden-Schelde, één van de belangrijkste migratieassen van glasaal in Vlaanderen.

Afbeelding

Glasaaltje - Sarah Tilkin

Als laatste belangrijke maatregel wordt bekeken om een terugzetplicht voor paling in te voeren voor hengelaars. Het is de bedoeling om deze in te laten gaan vanaf 1 januari 2023. Deze wetswijziging is momenteel in voorbereiding, en kadert binnen een breder verzamelbesluit van de Vlaamse Regering rond diverse aspecten van fauna- en florabeheer. Met deze wijziging staat het Vlaamse beleid in lijn met dat van Wallonië (sinds 2006 een terugzetverplichting) en Nederland (sinds 2009 een terugzetverplichting voor de recreatieve hengelaar).

En dan moeten we het nog hebben over onze waterkwaliteit. Binnenkort moet de Vlaamse regering haar stroomgebiedbeheerplannen (SGBP) aan Europa presenteren. Tegen 2027 moeten die plannen zorgen voor gezonde waterlopen en een goede waterhuishouding. De voorliggende plannen zouden doordrongen moeten zijn van een watervisie die niet enkel focust op de waterkwaliteit in de waterlopen zelf, maar ook aandacht heeft voor waterinfiltratie in de bovenlopen, groenblauwe verbindingen, ruimte voor natuurlijke, meanderende waterlopen en inzet op win-win's met aanpak van droogte, wateroverlast en natuurbescherming. Helaas, dat gebeurt te weinig. De plannen liggen op dit moment bij de Vlaamse Regering op tafel. Met de SGBP heeft de regering haar eerste lakmoesproef in een reeks cruciale milieudossiers. Is het haar menens met het nieuwe ‘waterengagement’? Dan is een aanscherping in plaats van een afzwakking noodzakelijk. Alleen zo kunnen we ervoor zorgen dat de paling 1000 kilometers hier vandaan, in de Sargassozee, met een gerust gemoed aan zijn of haar nageslacht kan werken.

Tekst: Franky Bauwens (Kustwerkgroep Natuurpunt), Iris Lavigne (Vissenwerkgroep Natuurpunt) Robin Verachtert (Natuurpunt Beleid) en Sarah Tilkin (Natuurpunt Beleid Noordzee)

Literatuur

Van_Wichelen_et_al._Natuur.focus_2018_1.pdf (inbo.be)

PowerPoint Presentation (west-vlaanderen.be)

Paling is een ernstig bedreigde diersoort en moet beschermd worden (wwf.nl)

Advies over de toestand van de Europese paling in Vlaanderen: Adviesnummer: INBO.A.409