Rode Lijst Macro-nachtvlinders: slechts 55% van de soorten momenteel niet in gevaar

Uit Vlaanderen zijn meer dan 2000 vlindersoorten bekend. Slechts 75 soorten behoren tot de dagvlinders, al de rest zijn dus nachtvlinders. Al eeuwen geleden werden families van nachtvlinders met vooral grotere soorten macro-nachtvlinders genoemd, terwijl families met vooral kleinere soorten micro-nachtvlinders zijn. De meer dan 1200 soorten micro-nachtvlinders werden niet behandeld; enkel de macro-nachtvlinders werden in rekening genomen. Daarbij werden de soorten die hier enkel als trekvlinder of zwerver belanden (en dus geen populaties in Vlaanderen hebben) buiten beschouwing gelaten. Uiteindelijk kwamen we uit bij een lijst van 717 te beoordelen soorten. Deze Rode Lijst kwam tot stand door een samenwerking tussen het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (dat in Vlaanderen de opmaak van Rode Lijsten coördineert), Natuurpunt en de Vlaamse Vereniging voor Entomologie.

Een Rode Lijst maakt een inschatting van de uitsterfkans voor elke soort door de soort te toetsen aan bedreigingscriteria. Daarvoor maken we gebruik van de criteria die het IUCN (International Union for Conservation of Nature) uitwerkte. Voor elke soort worden twee trends berekend. Ten eerste hebben we gekeken naar de verspreiding van elke nachtvlindersoort in Vlaanderen (& het Brussels Hoofdstedelijk Gewest), waarbij we de recente verspreiding (periode 2013-2022) vergeleken met de historische verspreiding (periode 1980-2012). De periodes zijn ongelijk in duur, maar gelijkwaardig als we naar de hoeveelheid data kijken. Dat komt omdat de voorbije tien jaar nachtvlinderstudie populairder dan ooit geworden is.

Ten tweede keken we naar de trend van elke vlindersoort gedurende de laatste 10 jaar. Voor de algemene vlindersoorten beschikken we over tellingen van het aantal exemplaren (data van het nachtvlindermeetnet van Natuurpunt); voor de minder algemene wordt voor die laatste 10 jaar ook gekeken naar het aantal kilometerhokken waarin elke soort gemeld werd.

Afbeelding

Voorbeeld van de Gevlamde vlinder (Bedreigd): Naast een kaart zien we ook de trend van de soort gedurende de voorbije tien jaar. Ten opzichte van de periode 1980-2012 is de verspreiding van deze soort met -47% afgenomen (foto: Joachim Pintens).

40% van de nachtvlindersoorten in min of meerdere mate bedreigd.

Naast de 39 Regionaal Uitgestorven soorten (5,4%), zijn er 41 soorten Ernstig Bedreigd (5,7%), 82 soorten Bedreigd (11,4%) en 42 soorten Kwetsbaar (5,9%). Daarnaast zijn er nog 84 soorten Bijna in Gevaar (11,7%) en 393 soorten (54,8%) zijn Momenteel niet in Gevaar. Voor 36 soorten (5.0%) zijn momenteel Onvoldoende Data voorhanden om een Rode Lijstcategorie te bepalen (figuur hieronder).

Vooral nachtvlinders van heides (78 soorten) en moerassen (49 soorten) doen het niet goed in Vlaanderen. Omdat de oppervlakte kustduinen in de loop van de twintigste eeuw gedecimeerd is, belandden ook heel wat duinsoorten op de Rode Lijst. Bij de soorten van bossen (312 soorten) zien we geen duidelijk patroon: er zijn zowel achteruit- als vooruitgaande soorten. De 23 soorten die we beschouwen als cultuurvolgers die voornamelijk in het (sub)urbane gebied voorkomen, gaan er vooral op vooruit. Terwijl het merendeel van de Rode Lijst-soorten specifiek voor een bepaald habitattype is, zijn er ook soorten bij die we tot de huis-, tuin- en keukenvlinders rekenen. Die zijn op de Rode Lijst beland omdat ze in de extreme jaren 2018-2020 zo sterk zijn achteruitgegaan.

In vergelijking met andere ongewerveldengroepen komen nachtvlinders er niet zo slecht uit. Zo lijkt de toestand van de dagvlinders minder goed te zijn dan die van nachtvlinders. We willen echter opnieuw benadrukken dat veel onderzochte soortgroepen veel minder soorten omvatten dan nachtvlinders!

Afbeelding

Nachtvlinders vormen een ecologisch belangrijke groep, als bulkvoedsel voor andere dieren, zoals vogels en vleermuizen. Ze hebben ook tal van ecologische relaties met andere ongewervelden, zoals sluipvliegen en -wespen. Steeds meer blijkt dat ze belangrijke, nachtelijke bestuivers zijn, zoals recente onderzoeken over de bestuiving van bramen en aardbeien aantoonden.

Met deze analyse hebben we een eerste stand van zaken over de toestand van de nachtvlinders in Vlaanderen. Van heel wat soorten weten we nog te weinig over de leefwijze. We kunnen een achteruitgang wel vaststellen, maar niet voor elke soort verklaren. Sowieso vormt deze grote ongewerveldengroep een goede graadmeter voor de toestand van de natuur.

Het volledige rapport kan je via deze link nalezen.

Tekst: Wim Veraghtert (Natuurpunt Studie) & Dirk Maes (Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek)