Vlieg (Phaonia spec.)
Leo Janssen

Draagt fijn stof bij aan de achteruitgang van de insecten?

22 aug 2023
Categorieën
Natuurbericht
Insecten en ongewervelden
Studie

Fijn stof wordt al langer als een serieus gezondheidsprobleem voor mensen beschouwd. De impact op fauna is minder duidelijk en vooral slecht onderzocht. Uit een internationaal onderzoek blijkt dat insecten waarvan de ogen en antennes bezoedeld zijn met fijn stofdeeltjes minder goed in staat zijn om voedselbronnen en partners te vinden, ook buiten het stedelijk gebied. Mogelijk speelt luchtvervuiling ook een niet onbelangrijke rol in de achteruitgang van insecten.

Fijn stof bestaat uit fijne partikels van verschillende groottes: we spreken van PM2,5 voor de kleinste deeltjes en PM10 voor de grotere (diameter in dat geval max. 10 micrometer). Hoewel er ook natuurlijke fijnstofdeeltjes in de lucht zijn (bijv. pollen), wordt het merendeel van het fijn stof uitgestoten door de mens, meerbepaald door gebouwenverwarming, transport en industrie. Elders in de wereld vormen bosbranden ook een belangrijke bron van fijn stof.

Dat fijn stof ademen we in en dat is niet altijd gezond. Bij insecten blijven die fijn stofdeeltjes op hun lichaam kleven. Uit een onderzoek van de universiteiten van Melbourne, Peking en Californië blijkt nu dat dat invloed heeft, indien dat fijn stof op essentiële zintuigen zoals de ogen en voelsprieten zit. Om die invloed na te gaan voerden de wetenschappers verschillende experimenten uit. Met een elektronenmicroscoop onderzochten ze de voelsprieten van bromvliegen. Bij toenemende luchtvervuiling bleken die ook in sterkere mate vervuild met fijnstofdeeltjes. Ze keken naar de samenstelling van die partikels: koolstof (afkomstig door verbranding van hout), dieselroet, zware metalen, …

Ook werden bromvliegen in een Y-vormig recipient opgesloten. In één van de twee armen werd een geurstof verspreid: die van voedsel of van sekslokstoffen (feromonen) van de vlieg. Vervolgens werd gekeken welke arm de vliegen opzochten. Vliegen met zuivere antennes vlogen vooral naar de arm waar ze de geur van voedsel of een partner detecteerden. Bij vliegen met vervuilde voelsprieten waren de resultaten helemaal anders: die vlogen willekeurig één van de armen in, in een verdeling van ongeveer 50:50. 

Neurale testen in het labo bevestigden dat vervuilde voelsprieten inderdaad minder goed geuren en feromonen detecteren. Dat kunnen ze meten door de elektrische signalen die de vlieg naar haar hersenen stuurt te registreren.

In Australië werd nagegaan op welke afstanden van bosbranden de vervuiling op insectenonderdelen zoals voelsprieten zich voordoet. Bij bijen, wespen, nachtvlinders en vliegen waren roetdeeltjes aanwezig, ook als de insecten op een relatief grote afstand van de bosbranden leefden. Dit doet vermoeden dat dit effect zich op grote (geografische) schaal kan voordoen.

Dit is één van de eerste onderzoeken die deze impact van fijn stof onderzoekt. Eerder dit jaar werd een Italiaanse studie gepubliceerd waarin de rupsen van groot koolwitje werden blootgesteld aan fijn stof. Daaruit bleek dat die blootstelling DNA-schade kan veroorzaken.

Enkele jaren geleden gingen wetenschappers na hoe het microbioom (bacteriën, gisten, etc.) in hommels werd beïnvloed onder invloed van fijn stof (meer bepaald koolstofdeeltjes). Ook die impact was duidelijk meetbaar. Luchtvervuiling kan op die manier ook de gezondheid van hommels beïnvloeden.

Tekst: Wim Veraghtert (Natuurpunt Studie)