Ernstig bedreigd paapje broedt in de Uitkerkse polder

Tijdens de jaarlijkse broedvogelinventarisatie in de Uitkerkse Polder werd er op 18 april 2019 een koppeltje van het paapje waargenomen. Deze soort wordt hier jaarlijks op doortrek gezien, zowel in het voorjaar als de herfst. Meestal blijven ze maar enkele dagen, tot ze weer ‘volgetankt’ zijn en verder trekken naar hun broed- of overwinteringsgebieden. Maar dit koppeltje bleek een blijver en zorgde voor een uniek broedgeval in Vlaanderen.

Het paartje hield zich op in een vochtig, verruigd grasland met brede rietkragen en enkele verspreide knotwilgen: een ideale broedstek, met veel insecten. Paapjes broeden vooral in bloemrijke vochtige hooilanden of in heide- en veengebieden. In de Uitkerkse Polder zaten ze dus goed. In juni kon worden vastgesteld dat de Uitkerkse paapjes jongen hadden.

Het is nog maar de vijfde keer en al twintig jaar geleden, dat het paapje in de Uitkerkse Polder broedt. Ook in 1981, 1990, 1995 en 1999 werden er broedgevallen genoteerd. Telkens ging het om één paartje, enkel in 1995 werden twee territoria vastgesteld.

Het paapje is een fraaie maar onopvallende, wijdverspreide broedvogel in Europa. Deze insecteneter overwintert in de savannes van Oost- en West-Afrika. Tegen eind april verschijnen ze in Vlaanderen, op doortrek naar de broedgebieden. De hoogste dichtheden worden teruggevonden in Noordoost- en Oost-Europa. Maar in West-Europa daalt het aantal broedparen spectaculair. Een broedgeval in Vlaanderen is dan ook erg uitzonderlijk.

Het aantal broedparen in West-Europa daalt spectaculair. De laatste broedvogelatlas van Vlaanderen (waarin alle territoria tussen 2000 en 2002 zijn opgenomen) maakt melding van 4 zekere en een tiental waarschijnlijke broedgevallen. Sindsdien was het paapje als Vlaamse broedvogel volledig verdwenen en werd de soort in de laatste Rode Lijst van de broedvogels van Vlaanderen opgenomen in de categorie  ‘ernstig bedreigd’. Ook in Wallonië wordt een sterke achteruitgang van de soort gerapporteerd: het aantal territoria zou er de voorbije 50 jaar met 83% zijn gedaald. Volgens een laatste telling (uit 2007 - 2008) zou het nog gaan om 200 - 210 territoria. De meeste broedpaartjes zitten er in de Hoge venen, met de grootste populatie in het militair domein van Elsenborn, maar ook daar blijven de populaties sterk dalen. Eenzelfde trend tekent zich af in onze buurlanden. Frankrijk: - 85% met enkel nog broedgevallen in de Lorraine, de Franse Ardennen, de Maasvallei en de Vogezen. In Nederland werd het aantal broedpaartjes in de periode 2013 - 2015 geschat op 260 - 320, een achteruitgang met 80% t.o.v. de periode 1973 - 1977.

De sterke achteruitgang heeft deels te maken met de intensivering van de landbouw. De daling werd ingezet vanaf de beginjaren ’70. Het vroeger maaien van de hooilanden (waarbij nesten worden uitgemaaid) is voor een soort die pas laat in het seizoen begint te broeden, nefast. Drainagewerken - waardoor er sterker ontwaterd kan worden - zorgden er dan weer voor dat vochtige, bloemrijke hooilanden erg schaars werden. En een toegenomen gebruik van sproeistoffen leidde tot een sterke afname van insecten. 

Voor zover bekend is dit broedgeval van een paapje het enige broedgeval dat in 2019 in Vlaanderen werd opgetekend. Dat het paapje koos voor de Uitkerkse Polder is een pluim op de hoed van de lokale natuurbeheerders die hier samen met plaatselijke landbouwers hoog inzetten op het verbeteren van het leefgebied voor heel wat kritische weidevogels, zoals de grutto en de tureluur. Door een lagere bemestingsgraad en het instellen van een hoger waterpeil krijgen vochtige, insecten- en bloemrijke hooilanden er weer kans. Door het uitstellen van de eerste maaidatum, krijgen ‘late broeders’ dan weer de kans om hun broedsel succesvol te voltooien. Dat het paapje de Kustpolder uitkiest als broedplaats is ook geen toeval: vroeger namen de Kustpolders ongeveer de helft van alle Vlaamse broedgevallen voor hun rekening. Of het paapje volgend jaar terugkomt, is onzeker, al hoopt Natuurpunt alvast van wel.

Tekst: Dirk Content, Natuurpunt Blankenberge

Afbeelding

Het succesvolle broegeval van het paapje is mede te danken aan de financiële ondersteuning van de Europese Commissie voor de uitbouw van de Uitkerkse Polder als natuurgebied. Via het Life-programma investeert Europa sinds 1999 in het behoud en het herstel van het unieke graslandencomplex van de Uitkerkse Polder als Europees topnatuurgebied.