Haaien in de Noordzee: onbekend en onbemind?

De kans dat je ze aan onze kust ziet is miniem, maar ze zijn er wel: haaien. Op dit moment leven er maar liefst 20 soorten in de Noordzee. Ooit waren het er zelfs meer. Haaien zijn de toppredatoren van de Noordzee, maar de onze zijn ongevaarlijk voor de mens. 

Haaien aan de Noordzee, het klinkt als een urban legend, maar ze zijn er wel degelijk. Dat bewijzen de eikapsels die je sporadisch op het strand kan aantreffen. Gelukkig zijn onze haaien niet zo angstaanjagend als de exemplaren die je in tropische wateren aantreft, zoals de Witte haai, de Stierhaai of de Tijgerhaai. Haaien in de Noordzee jagen op vis en schaaldieren, maar in een menselijk hapje zijn ze niet geïnteresseerd.

Zelfs de Reuzenhaai, de op een na grootste vis ter wereld (hij kan tot 12 meter worden), zal niet in je buurt komen. Deze vriendelijke reus leeft bijna uitsluitend van plankton. Bovendien zwemmen haaien zelden aan de kust, ze houden van dieper water. De kans is dus klein dat je er een ziet, laat staan dat je er een ontmoet tijdens je zomerse plons. De Gevlekte gladde haai durft wel eens in de getijdenzone te zwemmen, maar hij zal nooit in de buurt van mensen komen.

In de zomer van 2015 werden zo’n 50 Gevlekte gladde haaien bij Selsey, Engeland in de getijdenzone waargenomen. Dit filmpje werd gemaakt in een natuurgebied van de Royal Society for the Protection of Birds (RSPB).

Kwetsbare haaien
Op dit ogenblik leven zo’n 20 soorten haaien in de Noordzee. Het merendeel van hen is echter zeldzaam, sommige soorten zijn zelfs met uitsterven bedreigd. Slechts 3 soorten komen we geregeld tegen op Vlaamse visveilingen: de Hondshaai, de Kathaai en de Gevlekte gladde haai. Het zijn kleine haaien - geen van hen wordt groter dan 1,60 meter. Er was een tijd dat er meer en grotere haaien in de Noordzee zwommen, maar de afgelopen decennia zijn er opvallend minder soorten.

Haaien groeien traag en worden pas op latere leeftijd volwassen. In vergelijking met andere vissen krijgen ze weinig nakomelingen. De Gladde gevlekte haai is ovovivipaar, wat betekent dat de eieren zich in het lichaam van de moeder ontwikkelen. Het wijfje draagt haar eieren tot 12 maanden en werpt gemiddeld 10-35 jongen. Door het beperkt aantal nakomelingen per jaar zijn haaien - in vergelijking met beenvissen - extra gevoelig aan externe factoren, zoals visvangst.

Belgische vissers vissen niet gericht op haaien, ze worden beschouwd als bijvangst in de visnetten. Toch zijn circa 12% van de vissen aangevoerd op visveiligen haaien en roggen. Hondshaai is de populairste soort. Voor verschillende soorten bestaat een vangstverbod, maar de Gevlekte gladde haai kan onbeperkt binnengehaald worden. Ongecontroleerde bevissing kan nochtans het einde betekenen voor de soort. Volgens de Rode Lijst van de International Union for Conservation of Nature (IUCN) is de Gevlekte gladde haai momenteel niet bedreigd. En dat willen we graag zo houden.

Afbeelding

Hoewel ze kwetsbaar zijn, belanden haaien nog massaal op visveilingen. 

In 2015 startte Natuurpunt samen met het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) en het Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek (ILVO) het project HAROkit (afkorting van ‘Haaien en Roggen Determinatiekit’). Deze samenwerking resulteerde in handige soortenfiches en zoekkaarten voor vissers, zodat de meest bedreigde haaiensoorten niet meer als bijvangst aan land worden gebracht.

In dit leuke filmpje worden enkele resultaten van het HAROkit-project gebundeld. Er bestaat ook een West-Vlaamse versie van.

Tekst: Britt Renckens, Natuurpunt
Foto: Bart Heungens 
met dank aan Frederik Mollen & Krien Hansen (Natuurpunt) & Nancy Fockedey (VLIZ)