Intensieve zorg voor spits havikskruid en andere bedreigde planten

Spits havikskruid is een plant die nog maar op weinig plaatsen in ons land voorkomt. Om deze bedreigde plant zo goed mogelijk te beschermen sloegen Natuurpunt, de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) en een lokale landbouwer, de handen in elkaar. De afgelopen twee jaar verzorgden ze een unieke populatie van spits havikskruid in Zoutleeuw. Natuurpunt startte ook met de opkweek van deze bedreigde soort om zo het genetisch materiaal veilig te stellen. Deze noodgreep is nodig omdat het voor veel populaties enkele seconden voor twaalf is …  

Spits havikskruid is een kleine, gele straalbloemige die enkel voorkomt op matig droge tot vochtige, niet te zure en onbemeste bodems met een zeer ijle vegetatie en open bodem. Deze worden meestal aangeduid als ‘heischrale graslanden’. Een leefgebied dat in België vaak enkel nog voorkomt in natuurgebieden of -zeker in het geval van spits havikskruid- onder prikkeldraden van extensief gebruikte, zogenaamde ‘historisch permanente  graslanden’. De plant is afgelopen decennia dramatisch afgenomen en komt meestal nog als relict voor. 

Bewaren voor de toekomst
Natuurpunt wil het uniek genetisch materiaal van spits havikskruid bewaren voor de toekomst. Daarvoor bracht het de gekende resterende Vlaams-Brabantse populaties in kaart, in Zoutleeuw (Meertsheuvel-Bolwerk), Kortenaken (Heibos), Tielt-Winge (Walenbos), Diest (Asdonk), Veltem-Beisem (Kastanjebos) en Bever. Na de inventarisaties probeert Natuurpunt het lokaal landgebruik bij te schroeven, op maat van de soort. Waar dat niet mogelijk is en de populatie dreigt te verdwijnen, worden meer drastische maatregelen genomen en exemplaren verplaatst of zaden geoogst voor opkweek in een meer gecontroleerde omgeving. Die planten worden later ingebracht in zones waar het landgebruik wel is afgestemd op hun noden. Er werden ook zaden overgebracht naar de zadenbank van de Plantentuin Meise voor langdurige bewaring.  

De kwijnende populatie spits havikskruid in Zoutleeuw werd pas midden jaren 2000 ontdekt tijdens een terreinbezoek. Ze stond onder een prikkeldraad, samen met andere zeldzame planten zoals akkerhoornbloem en talrijke graslandpaddenstoelen. Helaas kwamen de planten in de verdrukking door het veranderde landgebruik en moest er iets gebeuren.

Historische ontginningswal Spaanse Citadel, Zoutleeuw in het natuurgebied Bolwerk - Leeuwse Getevallei, rijk aan microreliëf en extensief begraasd door ponys. (c) Kevin Lambeets

Samenwerking
Dit project is een toonbeeld van samenwerking: vrijwillige medewerkers van Natuurpunt maaien indien nodig, de vegetatie jaarlijks kort met de zeis. De consulent natuur van Natuurpunt trad parallel in overleg met de bedrijfsplanner van de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) en met de lokale landbouwer die het perceel gebruikt. Dankzij een vlotte dialoog werden duidelijke afspraken gemaakt die deze zeldzame plant ten goede komt. Natuurpunt investeerde in een nieuw stuk draadraster thv. de groeiplaats van spits havikskruid. Binnen het Urgentieplan werden ook enkele klonen geoogst en opgekweekt in een tuinomgeving. In 2017 werden de Zoutleeuwse planten opnieuw geïntroduceerd in een nabijgelegen natuurgebied ‘Bolwerk – Leeuwse Getevallei’. Daar gedijen de planten goed en het lokale beheerteam verzorgt hen.

Daarmee is er een grotere garantie dat deze lokale populatie kan worden behouden als er iets misloopt op de andere, enige overgebleven plaats. De vegetatie van het Bolwerk is nu ook terug ‘completer’ nadat het gebied door achterstallig beheer en allerlei aantastingen in het verleden heel wat soorten –zoals wellicht ook spits havikskruid- was kwijtgespeeld. Meer diverse plantengemeenschappen bevorderen bovendien een rijker aanbod qua ongewervelden en zo soorten hogerop in het voedselweb.    

Urgentieplan Vlaams-Brabant

In het kader van het Duurzaam Biodiversiteitsproject: ‘Een Urgentieplan voor de redding van provinciaal prioritaire soorten en koesterburen in Vlaams-Brabant’, werden in totaal 58 locaties uitgekozen waar gewerkt wordt rond 23 sterk bedreigde prioritaire soorten en een tiental bijkomende zeldzame soorten. Naast grauwe klauwier, veldkrekel, kraagroos en blauwe knoop, hoort daar ook spits havikskruid bij. Ondersteund door een team van professionele medewerkers, zetten lokale beheerteams en werkgroepen hun beste beentje voor om deze soorten te redden van uitsterven.

Tekst: Kevin Lambeets & Luc Vervoort (Natuurpunt Beheer)