Jaaroverzicht vissen 2022

Januari-Maart

2021 werd afgesloten met goed nieuws: duizend rivierdonderpadjes waren eind december op weg van de viskwekerij in Linkebeek (INBO) naar hun nieuwe thuis. Het INBO kweekt de visjes in opdracht van Agentschap Natuur en Bos, in het kader van een soortherstelprogramma. Op sommige locaties doet de soort het weer beter. In de Steenbergse bossen van Natuurpunt hebben kleine inrichtingswerken ertoe geleid dat de soort zich er de laatste jaren heeft kunnen uitbreiden.

Januari bracht nieuws over de impact van klimaatverandering op vissen, met name bij zeevissen. Ze lijken kleiner te worden bij stijgende zeewatertemperatuur én er zijn steeds meer grootschaliger schommelingen in hun populatiegrootte. Geen goed nieuws, maar wetenschappers van het  Instituut Natuur- en Bosonderzoek (INBO), het VLIZ en de Universiteit Gent brachten ook een primeur: ze hebben de tot nog toe onbekende migratieroutes van ernstig bedreigde palingen in kaart gebracht. Hopelijk zal deze kennis bijdragen aan het verder beschermen van deze unieke vissoort. 

Natuurpunt Boortmeerbeek stelde 23 januari de omvorming van een visvijver naar drie amfibieënpoelen in Pikhakendonk voor, in kader van LIFE Green Valleys. Samen met visclub 'De Donck Vrienden' uit Boortmeerbeek werden de vissen voor de werken gevangen en veilig getransporteerd naar een nieuw onderkomen. Maar liefst 44 grote karpers werden na ontsmetting uitgezet in hun visvijver. De grootste karpers wogen zelfs 12 kg. De gevonden karpersoorten zijn: graskarper, boerenkarper, spiegelkarper, lederkarper en schubkarper. Deze goede samenwerking tussen Natuurpunt en visclubs mag de komende jaren zeker navolging krijgen!

In februari kon je eikapsels van roggen op het strand spotten. Wie denkt aan vissen en hun voortplanting, beeldt zich waarschijnlijk massa’s piepkleine eitjes in. Roggen houden er een andere strategie op na: ze leggen hun eieren één voor één in het voortplantingsseizoen, net zoals een kip. In de wintermaanden kom je hun ‘lege’ eieren, de eikapsels, vaker tegen op het strand. Het merendeel van deze vondsten is afkomstig van de stekelrog.

De Vlaamse Milieumaatschappij legde met financiële steun van het Visserijfonds een vispassage aan op de Grote Nete aan de Hoolstmolen in Balen. Deze vispassage zorgt ervoor dat beekvissen zoals het bermpje, de rivierdonderpad, kleine modderkruiper, kopvoorn, serpeling, beekprik, kwabaal, paling... meer kansen krijgen om te herleven in het Netebekken. 

In maart waren het de “Waterdagen”. Geïnteresseerden konden met het INBO bij de Molen van Rotselaar meekijken met vismonitoring, taggen en terug vrijlaten van de gevangen vissen. Een leuk inkijkje in de wereld van het visonderzoek!

(foto: Sarah Tilkin)

April-juni

April startte goed met een nieuwe determinatiekaart voor karperachtigen, uitgegeven door RAVON. Karperachtigen (Cyprinidae) zijn lastig uit elkaar te houden, zeker als ze nog jong zijn (<10 cm). Deze nieuwe herkenningskaart helpt bij de determinatie. 

De Vlaamse regering gaat maatregelen nemen om palingsterfte tegen te gaan. Dat de paling (Anguilla anguilla), een echte trekvis, het wereldwijd niet goed doet is een open deur intrappen. In Vlaanderen kreeg de paling op de IUCN Rode Lijst van de zoetwatervissen in oktober 2021 de vermelding ‘ernstig bedreigd’. Het palingbestand is sinds de jaren ’60 met meer dan 90% achteruit gegaan omwille van migratiebarrières, achteruitgang van het leefgebied, vervuiling, overbevissing, klimaatverandering en impact van uitheemse soorten. Er ging worden gestreefd naar een terugzetplicht voor paling in te voeren voor hengelaars, met de bedoeling om deze in te laten gaan vanaf 1 januari 2023. Deze wetswijziging kaderde binnen een breder verzamelbesluit van de Vlaamse Regering rond diverse aspecten van fauna- en florabeheer. Met deze wijziging ging men het Vlaamse beleid in lijn stellen met dat van Wallonië (sinds 2006 een terugzetverplichting) en Nederland (sinds 2009 een terugzetverplichting voor de recreatieve hengelaar).

Helaas kwam van deze belofte niets in huis. Op vraag en gelobby van de hengelsector werd de terugzetplicht voor paling voor onbekende tijd uitgesteld. Een domper voor de natuurbeweging gezien we de paling waar het zo slecht mee gaat beschouwen als mascotte van levende waterlopen. Er wordt in 2023 nu gemikt op overleg met alle belanghebbenden om de paling te redden. 

Ook in Brussel onderneemt men actie voor vissen. Ze installeerden vlotten in de haven: aan de bovenkant zijn de vlotten begroeid en aan de onderkant hangen onderwaterkooien met waterplanten. Vissen kunnen schuilen in de kooien om er zich voort te planten.

In mei draaide het rond een andere zeldzame vis, de fint. Aan de oever van de Schelde bij Bornem worden finten gevangen en gezenderd. De fint is een vissoort die lange tijd bij ons uitgestorven was en sinds een tiental jaar weer in onze rivieren zit. Het INBO onderzoekt hoe de vissen leven, zodat ze beter beschermd kunnen worden.

Helaas niet alleen goed nieuws: in mei begint de droogte zich te laten gelden. In de Molenvijver in Elene (OVL) dreigen vissen slachtoffer te worden van het droge weer. Buurtbewoners schieten in actie om de vissen uit de droogvallende vijver te redden. Ook in Brussel vallen de eerste slachtoffers, in het kanaal drijven honderden dode vissen. Volgens Leefmilieu Brussel is een mogelijke verklaring het gebrek aan zuurstof door de hevige regenval na de extreme temperaturen van de maand mei.

21 mei is het Wereldvismigratiedag! Obstakels zoals sluizen en waterpompstations verhinderen trekvissen zoals paling om geschikte opgroeigebieden te bereiken. Op Wereldvismigratiedag werd één van de vele operationele 'glasaalgoten' tentoongesteld voor het publiek door het INBO. Ook spotten INBO-medewerkers een zeldzame sneep bij bemonstering van de Maas, een bedreigde vissoort op onze Rode Lijst. 

In juni draait het Kweekprogramma Beekprik op volle toeren in de viskwekerij in Linkebeek. Enkele duizenden larfjes van de beekprik worden uitgezet in het kader van het soortherstelprogramma. Dat onze inheemse soorten een duwtje in de rug kunnen gebruiken, werd nog eens extra duidelijk na de bemonstering door INBO van de Maas in juni. Drie zwartbekgrondels, een invasieve exoot, werden in 2013 bij de bemonstering van de Maas boven water gehaald. Nog geen tien jaar later zijn ze met tienduizenden! Daarmee is het de meest voorkomende soort in de Maas.

Er werd ook verder gewerkt aan het wegwerken van migratiebarrières voor vissen. In Bilzen nemen vissen voortaan de trap: een oude stuw van zo’n 40 centimeter hoog belemmerde de vissen die stroomopwaarts zwemmen, op zoek naar onder meer voedsel, voortplantingsplaatsen en schuilplekken. Het provinciebestuur heeft de oude stuw verwijderd en 7 vistrappen aangelegd om het hoogteverschil te overbruggen.

Juli-september

Juli bracht hoop voor bermpje en rivierdonderpad. Landen heeft samen met Natuurpunt twee vismigratieknelpunten weggewerkt. Die zorgden voor problemen op de Dormaelbeek in Attenhoven en in Eliksem aan de bypass van de Waerbeek. Ook werden in het natuurgebied De Zig door het INBO in Linkebeek gekweekte, grote modderkruipers uitgezet, in het kader van een soortbeschermingsplan. Zo’n 500 visjes zwommen de vrijheid tegemoet. 

Het vissennieuws in augustus werd gedomineerd door de droogte. Het warme weer zorgt voor een visverbod in verschillende rivieren in Wallonië. Op die manier wil men het welzijn van de vissen tijdens deze warme dagen verzekeren. Ook in Ieper laat de warmte zich stevig voelen: talloze kadavers van vissen kwamen bovendrijven. In Negenoord (een natuurgebied met meerdere waterplassen) vinden wandelaars talloze palingen, baars, karpers, rietvoorn en snoek dood op de oever. Andere vissen komen aan het wateroppervlak naar adem happen. De rivierdonderpadjes in de Steenbergse bossen kwamen ook in de problemen. De beken in de Steenbergse bossen droogden op. Door het lage debiet weegt het huishoudelijk afvalwater heel erg door op de waterkwaliteit. Natuurpunters sloegen de handen in elkaar voor een heuse reddingsactie! Ook in Schoten schoot men in actie en werden alle vissen uit de vijver rondom de kerk geëvacueerd om hen te redden van het lage waterpeil.

Ook nog in augustus vonden vrijwilligers van Natuurpunt Rupelstreek in hun fuiken, die ze deze periode van het jaar in de Schelde uitzetten om het visbestand te bemonsteren, een bijzondere 'vangst'. Een meerval van ruim 1,20 meter lang en vijftien kilogram zwaar zorgde voor verbaasde gezichten.

Goed nieuws van het project Geelstervallei! Eind 2020 en in de loop van 2021 werden duizenden kopvoorns en serpelingen uitgezet in de Molenbeek in de Geelstervallei (Impe). In september werd gekeken of het project van de herintroductie van stroomminnende vissoorten een succes is, via bemonstering. Dit werd een succes: vele tientallen kopvoorns, serpelingen, riviergrondels en zelfs paling konden gevangen, gemeten, gewogen en teruggezet worden. Dit herstelproject toont nogmaals aan dat doorzetten en alert handelen lonend is om de natuur er weer bovenop te helpen. 

Oktober-december

In oktober werken provincie Antwerpen, ANB en vrijwilligers van Natuurpunt samen voor een grote visterugzetactie op de Kleine Aa in Essen. Tijdens maaiwerken van de rivier worden veel vissen met het maaisel mee op de kant gelegd, ondanks gebruik van speciale maaitechnieken om de vissen te ontzien. Vrijwilligers verzamelen de vissen van tussen het maaisel en zetten ze zo vlug mogelijk terug in het water. Alle terugzetacties van oktober hebben in totaal meer dan 4000 vissen het leven gered!

(foto: Kris Boers)

In Het Goorken (ANB) en de Rode Del (Natuurpunt) werden 370 genetisch gezonde, jonge in Linkebeek gekweekte grote modderkruipers uitgezet: een mijlpaal! In beide gebieden zijn zeer recent herinrichtingsmaatregelen uitgevoerd die de vissen een toekomst moeten geven.

Ook november is grote modderkruiper-tijd: Herkenrode laat een vijver leeglopen voor grote modderkruiper. Enkele jaren daarvoor werd deze soort daar ontdekt. Men wil deze nu alle kansen bieden, zodat hij in de vijvers bij Herkenrode zal blijven. Ook brengt ICES (International Council for the Exploration of the Sea) een advies uit over de bedreigde paling. Er mag in 2023 best geen Europese paling ( Anguilla anguilla) meer ­gevangen worden in het Noord-Oostelijke deel van het Atlantische gebied.

In december werd een nieuwe vistrap in de Demer aangelegd. Door 23 bekkens op de grens van Hasselt en Lummen wordt zo een hoogteverschil van bijna 2 meter van de stuw op de Demer overbrugd. Op die manier kunnen vissen zich stroomopwaarts verplaatsen.

En zo eindigt 2022 zoals het begon, met de start van een nieuw kweekseizoen in Linkebeek!

Duizenden foreleitjes worden geoogst. Het is alle hens aan dek! De eitjes worden nadien uitgezet in diverse beken in Vlaanderen om te bestuderen hoeveel er effectief van uitkomen. Op die manier wordt duidelijk welke beken in Vlaanderen geschikt zijn als kweekgebied voor beekforel. 

Auteur: Sarah Tilkin (Vissenwerkgroep Natuurpunt)