Knotten vroeger en nu

Het knotten van bomen is een zeer oude traditie, die mee vorm heeft gegeven aan het Vlaamse landschap. Maar bomen knotten is niet gemakkelijk en vooral ook heel intensief. Waarom staken (en steken) mensen daar dan zoveel tijd in? Is dat enkel voor het mooie uitzicht? Zeker niet! Het hout van knotbomen diende vroeger voor tal van toepassingen. Voor Natuurpunt Gent zijn knotbomen vooral een bron van leven en daarom proberen we ze te koesteren en goed te onderhouden.

Tekst: Sofie Meysman, stagiaire natuurbeheer

Polyvalent gebruik

Vroeger - toen je nog niet met enkele muisklikken nieuwe spullen kon bestellen - gingen de mensen vaak veel efficiënter om met materiaal. Vóór de industriële revolutie bood het snoeihout van knotbomen een enorme meerwaarde voor de boeren. Het grootste deel van het hout gebruikten ze om hun huis te verwarmen. Als ze elke winter een aantal bomen knotten, hadden ze een betrouwbare bron van brandhout. De dunne takken van knotwilgen dienden om manden te vlechten, de iets dikkere waren goed voor stelen van borstels of hamers en uit dikke, steviger stukken hout werden zelfs klompen gemaakt.

De boeren gebruikten niet alleen het hout van de knotbomen, maar eigenlijk de hele boom. Ze plantten knotbomen aan de rand van hun eigendom, zodat het voor buren duidelijk was hoe ver hun perceel liep. Door daar dan een draad tussen te spannen, ontstond meteen een goede afscherming voor koeien, paarden, geiten, ... Veel knotbomen aan perceelsgrenzen zijn geknot op een hoogte van twee meter en je hebt dus een ladder nodig om ze te knotten. Zou het niet gemakkelijker zijn om de knot dichter bij de grond te vormen? Wellicht wel, maar de dieren op het veld lusten vaak jonge wilgentakken, als lekkere afwisseling. Dat vindt de boer minder leuk, omdat het de houtvoorraad in het gedrang brengt. Door de knot te vormen buiten het bereik van de dieren, heeft hij al het hout voor zich. 

Brandhout, perceelsgrens, veekering,… Dat lijkt toch echt alles wat je uit een boom kunt halen? Of niet? We spreken niet voor niets van ‘gezond boerenverstand’, want ja, die knotbomen hadden nog een functie: ze werden namelijk ook ingezet voor een betere waterhuishouding. Door de bomen langs een beek te planten, waar je ze nu ook nog vaak vindt, benutte de boer het talent van wilgen om water op te slorpen. In de winter zorgt dit ervoor dat de beek minder overstroomt en in drogere periodes wordt het water net vastgehouden.

Knotten vandaag: een boost voor de biodiversiteit

Klompen om je voeten te beschermen, twijgen om manden te vlechten, een boom planten zodat je veld niet overstroomt, … Je kunt het vandaag de dag wel nog doen, maar er zijn toch gemakkelijker opties. Waarom zou je dan nog de moeite doen om bomen te blijven knotten?

We kunnen veel redenen aanhalen, maar de belangrijkste is de biodiversiteit. Door een boom om de zoveel jaar weer volledig kaal te snoeien, ontstaat een verrassend interessante leefomgeving voor veel dier- en plantensoorten. Verschillende vogels, waaronder gekraagde roodstaart, steenuil, holenduif en ringmus maken graag hun nest in een knotboom. Ook planten als vlier, lijsterbes, braam, varens, mossen en zelfs paddenstoelen kun je erin aantreffen. Als je het beheer stopt omdat het economisch niet meer interessant is, verliezen veel soorten hun thuis.

Knotbomen bij Natuurpunt Gent

In de gebieden die beheerd worden door Natuurpunt Gent, vinden we liefst 1334 knotbomen. Vooral de Damvallei, Bourgoyen-Ossemeersen, Keuzemeersen en Latemse Meersen springen eruit. Alle bomen zijn in kaart gebracht - aantal, locatie, staat - om zo het beheer ervan te kunnen plannen. Elk jaar moeten een kleine 200 bomen worden geknot. Veel van die knotbomen worden beheerd door onze fantastische vrijwilligers. Maar dat knotwerk, zeker bij oudere bomen die al (te) lang geleden gesnoeid zijn, is een heel technisch en moeilijk karwei. Het gebeurt dan ook best door mensen met kennis van zaken.

Zin om deel uit te maken van de knotwerkgroep?

Natuurpunt Gent wil graag met een aantal enthousiaste en gedreven vrijwilligers een heuse knotwerkgroep opstarten. Het is de bedoeling om kennis en vaardigheden uit te wisselen over het knotbeheer en efficiënter en vooral ook veiliger te kunnen werken. Een beter beheer van onze knotbomen komt de lokale biodiversiteit ten goede! Wij beloven een volledige body-workout en gratis hout. Is dat iets voor jou? Stuur dan een mailtje naar: [email protected]