Samenleven met de das

De wandelaar in het heuvelachtige Haspengouw is het wellicht al opgevallen: in holle wegen en taluds verschijnen hier en daar grote hopen aarde nabij grote, ronde tot plat ovale openingen. Dat zijn de meest zichtbare tekenen van de aanwezigheid van dassen. 

Voorzichtige terugkeer

Tot de jaren ‘70 van vorige eeuw werden dassen, net als vele andere dieren, actief bestreden om diverse redenen. Door de grote zichtbaarheid van hun burchten was dat niet moeilijk. De aantallen en verspreiding gingen dan ook zienderogen achteruit. Net als andere marterachtigen is de das sinds de jaren ‘90 wettelijk beschermd. Op dat ogenblik waren ze al bijna helemaal verdwenen uit Vlaanderen, behalve hier en daar in Limburg. Sindsdien is er veel veranderd. Begin jaren ‘90 werd in Limburg een Dassenwerkgroep opgericht, die jaarlijks de bewoonde burchten monitort en contacten legt met jagers en landbouwers in de buurt van dassenburchten. De Provincie Limburg voorzag zelfs in premies voor het behoud van burchten op particulier eigendom. Deze aanpak werkte en gestaag breidde het aantal dassen uit in de regio. Meer recent wordt het areaal ook uitgebreid naar het westen en het noorden. Het grootste probleem dat dassen vandaag hindert in de uitbreiding van hun leefgebied zijn onze drukke verkeersaders. Een groot gedeelte van de jonge dassen die thuis vertrekken op zoek naar een eigen stek wordt doodgereden. Heb je een aangereden das gezien? Meld het via www.waarnemingen.be! Zo help je mee knelpunten in het verkeer op te lossen.

Ondergrondse burchten

Met hun gewicht tussen de 7 en 17 kg zijn dassen niet bepaald klein. En met hun witte, zwarte en grijze pels zijn ze ook niet echt goed gecamoufleerd. Toch zal je er zelden een te zien krijgen vanwege hun nachtelijke leefwijze. Overdag slapen ze in hun burcht. Dassenburchten worden voor de toekomst gemaakt. Als er zich geen onverwachte drama’s voordoen, worden dassenburchten generaties na elkaar gebruikt en wordt er continu aan uitgebreid en verbouwd. Burchten tot 100 meter lang en breed zijn perfect mogelijk en zijn dan een opvallend kenmerk in het landschap. Verwijzingen naar dassen of burchten komen dan ook in straatnamen en plaatsen voor, zoals het natuurgebied Dassenaarde bij Diest. 

Graafschade

Dassen graven hun burchten meestal ver weg van menselijke activiteit. Maar Vlaanderen is sterk versnipperd, en mensen zijn nooit ver weg. Zo kan het soms botsen tussen mens en das. Burchten kunnen bijvoorbeeld gegraven worden onder paden en wegen, onder spoorwegdijken, en in akkers en weilanden. Zo lag in Nederland het treinverkeer in het voorjaar van 2023 een tijdje stil omdat dassen een burcht hadden gegraven onder de spoorweg en het spoor dreigde te verzakken. Dassen zijn in Vlaanderen voorlopig nog niet de oorzaak geweest van vertragingen in het treinverkeer. Maar het is best mogelijk dat dit zich in de toekomst voordoet, want spoorwegbermen zijn ideaal om burchten in te graven. Daarom is het belangrijk waakzaam te zijn en op tijd in te grijpen. De Dassenwerkgroep van LIKONA houdt op verschillende plaatsen in Limburg alvast een oogje in het zeil.

Ongelukken voorkomen

Ingrijpen als een das of burcht voor overlast zorgt, kan niet zomaar. Dassen en hun burchten zijn beschermd. De dieren doden of hun burchten beschadigen, is dus verboden. Gelukkig zijn er andere manieren om conflicten op te lossen. Als er bijvoorbeeld toch een dassenburcht verstoord moet worden om een conflictsituatie op te lossen, kan er bij het Agentschap voor Natuur en Bos onder bepaalde voorwaarden een afwijking bekomen worden op de Vlaamse wetgeving inzake soortenbescherming. De verantwoordelijke Natuurinspecteur komt in dergelijke gevallen ter plaatse om de situatie te beoordelen.

De Dassenwerkgroep wordt vaak gecontacteerd bij conflictsituaties met dassen, of wanneer het voortbestaan van een dassenburcht of een dassenfamilie bedreigd wordt. Enkele jaren geleden dreigde in Limburg een dassenburcht een verkavelinsgweg te doen inzakken, toen er daar tijdens werkzaamheden meer verkeer was. De weg werd tijdelijk afgesloten, en aan het begin van de zomer werd het gebarsten wegdek hersteld. De jongen van de das waren op dat moment groot genoeg om zich naar een ander deel van de burcht te verplaatsen, zodat de herstelwerken ze niet zouden storen. In Borgloon werden vorig jaar enkele pijpen van een dassenburcht dichtgemaakt omdat deze pijpen uitkwamen in een boomgaard en de plukwagens in de pijpen dreigden te rijden. Een burcht heeft veel pijpen en het dichten van deze enkele pijpen veroorzaakte niet veel verstoring voor deze dassenfamilie: ze bewoont de burcht nog steeds. 

Afbeelding

Een verkavelingsweg wordt tijdelijk afgesloten omdat het wegdek gebarsten is en de dassenburcht eronder dreigt in te storten. Bron: Agentschap voor Natuur & Bos.

Om te verhinderen dat een tractor in een dassenpijp vast komt te zitten of een koe haar poot breekt, kan je de dassenpijp ook uitrasteren met een driepikkel. Zo voorkom je heel wat ongelukken. 

Afbeelding

Uitrasteren van een dassenpijp. Bron: Agentschap voor Natuur & Bos.

Bourgondiërs 

Dassen eten zowat alles wat voor hun neus komt. Het zijn geen actieve jagers, daar hebben ze het figuur niet voor. Ze stofzuigen als het ware hun omgeving. Regenwormen, plantenwortels, kruiden, kevers, slakken, fruit en bessen en soms ook eieren, jonge muizen of vogeltjes. Het grootste deel van het dieet van de das bestaat uit regenwormen. Bij droogte gaan regenwormen zich dieper in de grond terugtrekken en zijn ze vaak onbereikbaar voor de dassen. Ze moeten dan overschakelen op een alternatieve voedselbron. Die vonden ze vroeger vaak in kleine landschapselementen zoals heggen en bomenrijen. Veel van die kleine landschapselementen zijn verdwenen en de kleinschalige landbouw vervangen door uitgestrekte monoculturen. Dassen komen bij hun zoektocht naar voedsel dus steeds vaker in de landbouwgewassen terecht. In boomgaarden doen ze zich gretig te goed aan gevallen fruit, maar aan de appels en peren in de bomen geraken ze niet. In maïsakkers kunnen ze wel schade aanrichten. Dassen gaan rechtop tegen de maïsstengel staan zodat die omvalt en ze de maïs kunnen opeten. Er zijn enkele preventieve maatregelen die genomen kunnen worden om schade aan gewassen te voorkomen, zoals het aanleggen van een (elektrische) omheining, het houden van een waakhond of het gebruik van een sprinklersysteem. In sommige gevallen zijn deze maatregelen niet mogelijk. Een schadevergoeding kan aangevraagd worden bij het Agentschap voor Natuur & Bos. 

Afbeelding

Dassenpijpen in boomgaard. Deze pijpen werden later dichtgemaakt zodat de plukwagens er niet in zouden rijden. Foto: Jos Reekmans

Tekst: Jos Ramaekers (Zoogdierenwerkgroep Natuurpunt), Sanne Ruyts (Natuurpunt Studie), Jos Reekmans (Dassenwerkgroep LIKONA)