Stikstof, een verhaal met vele kanten

Stikstof is broodnodig…

Geen plantengroei zonder stikstof. Elke groenteteler of tuinliefhebber weet hoe belangrijk stikstof is in de bodembewerking. Stikstof staat onder meer in voor de aanmaak van chlorofyl (bladgroen) en is dus cruciaal voor fotosynthese en bijgevolg plantengroei. Tijdens de groeifase van een plant is het belangrijkste stuurmechanisme. Maar ook voor de mens is stikstof onontbeerlijk en, naast zuurstof, koolstof en waterstof, één van de hoofdelementen van de lichaamsmassa. Het is een essentieel bouwelement voor DNA en onze eiwitten.

… maar trop is te veel!

Elke teler of tuinder weet echter ook dat een overmaat aan stikstof niet bevorderlijk is voor planten. Ze worden met te grote bladeren en dunne celwanden gevoelig voor ziektes en schimmels.
In de natuur is deze impact des te groter waar planten, schimmels en dieren te lijden hebben onder de huidige veel te hoge stikstofdeposities, die ook nog eens bovenop de reeds opgebouwde stikstofverontreiniging uit het verleden komen. Dat is overigens niet enkel in de Benelux zo: de verstoring van de stikstofcyclus wordt beschouwd als één van de grootste milieuproblemen wereldwijd. 

Reeds zeldzame soorten en hun leefgebieden, zoals heide, soortenrijke graslanden en bossen, zijn erg stikstofgevoelig. De vele voorbeelden uit de vorige natuurberichten tonen dit uitgebreid aan. De veranderde concurrentieverhouding tussen planten benadelen vele zeldzame soorten met gedegenereerde landschappen en leefgemeenschappen tot gevolg. De afname van voedselkwaliteit is voor vele dieren nefast.

Maar ook de mens ontsnapt niet aan de schade. Afname van bijen en vlinders die broodnodig zijn voor bestuiving van gewassen brengen onze voedselproductie in gevaar. Onze gezondheid wordt aangetast door stikstofoxiden en ammoniak die tot luchtvervuiling bijdragen.

De kringloop is ernstig verstoord!

De landbouwsector blijkt intussen verantwoordelijk voor een 78% van de totale stikstofdepositie volgens Vlaamse bronnen. Sinds de vorige eeuw kennen we een enorme vooruitgang en intensivering in landbouwmethoden met  toediening van, veelal ook kunstmatige, mest. Waar mest in vroegere tijden een schaars gegeerd goed was en op het erf een teken van rijkdom was, overschrijdt het nu ruim onze noden voor een degelijk voedselaanbod. Het is grotendeels verworden tot een schadelijk afvalproduct dat ook wel bestempeld wordt als ‘mestoverschot‘. De kringloop is verstoord door onder meer uitspoeling van nitraten naar grond- en oppervlaktewater en uitstoot van ammoniak vanuit de veeteelt.
Ook de uitstoot ten gevolge van een enorme groei van verkeer en industrie in ons dichtbevolkte regio hebben een sterke impact hoewel maatregelen hier reeds leidden tot structurele afname.

Op weg naar een doortastende en duurzame aanpak 

In het kader van het Europese Natura2000 – netwerk heeft Vlaanderen, zoals elke Europese staat, een verplichting tot ‘een goede instandhouding’ van de aanwezige zeldzame en kwetsbare natuurwaarden. Voor elk habitattype is een kritische depositiewaarde (KDW) voor stikstof bepaald. Indien deze overschreden wordt, ontstaan er negatieve ecologische effecten die een bedreiging vormen voor dat natuurtype.

Drastische aanpak aan de bron is bijgevolg cruciaal en moet voldoende doortastend zijn om succes te hebben. Daarnaast moet deze ondersteund worden met de nodige gerichte natuurherstelmaatregelen om historische vervuiling terug te dringen.
Opvallend in die context is dat elf wetenschappers op het gebied van stikstofecologie en biodiversiteit in Nederland in een rapport, dat werd gesteund door 35 professoren, de voorgestelde maatregelen daar als ontoereikend beschouwden en ze aandrongen op een reductie van de stikstofuitstoot met minstens 70% tegen 2035. Elke bijkomende toekomstige uitstoot zorgt voor een ‘stapeleffect’ met nefaste gevolgen.    

Een goede aanpak creëert echter ook kansen voor een meer duurzame benadering en kijk op ons Vlaams landschap en de plaats van de landbouw daarin. De Bond voor Beter Leefmilieu geeft aan: “De stikstofaanpak is een kans om voluit te kiezen voor een Vlaamse landbouw die past binnen de grenzen van de milieugebruiksruimte, met aandacht voor het landschap en familiale, duurzame landbouw. ” 

Het grotere plaatje… 

De stikstofproblematiek is tenslotte maar een deel van een groter verhaal in een biodiversiteits- en klimaatproblematiek. Noodzakelijk natuurherstel moet zo onder meer gepaard gaan met een goede waterhuishouding. Vele natuurgebieden lijden momenteel onder droogtestress, maar daarnaast ook impact van water van te slechte kwaliteit bij piekdebieten die alsmaar hogere frequentie krijgen ten gevolge van de klimaatopwarming. De veerkracht van onze natuur kan tevens enkel verhoogd worden mits voldoende robuuste natuuroppervlakte en degelijke verbindingen voor een duurzaam netwerk.

Tekst: Chris Dictus (Natuurpunt Beheer)

Dossier Stikstof

De overvloed aan stikstof verstikt onze natuur. Eind dit jaar beslist de Vlaamse regering eindelijk over een nieuwe aanpak om de stikstofuitstoot te verlagen. Die moet ambitieus zijn! Voor Natuurpunt is het doel zonneklaar: in 2045 mag nergens in de natuur de stikstofdrempel overschreden worden. In 2030 moet het aantal plaatsen al gehalveerd zijn. Ontdek onze voorstellen en scenario’s op www.natuurpunt.be/stikstof