Zeldzame bosvleermuis overwintert in Antwerps Rivierenhof

Limburg

De eerste waarneming van overwinterende bosvleermuizen gebeurde in vier bosgebieden in Zuid-Oost­-Limburg in februari 2023. De dieren werden gevonden in vleermuiskasten die in 2012 voor onderzoek werden opgehangen. De kasten werden geregeld gecontroleerd, maar nooit eerder in de winter. Over de 210 kasten werden 6 bosvleermuizen aangetroffen. Enkele weken geleden werden er 12 overwinterende bosvleermuizen in deze kasten gevonden.

Antwerpen

Deze winter werden voor het eerst overwinterende bosvleermuizen in het Rivierenhof in Deurne vastgesteld. Ook zij slapen in de vleermuiskasten die sinds een tiental jaar in het gebied ophangen. In tegenstelling tot de Limburgse vleermuiskasten werden zij de afgelopen jaren wel in de winter gecontroleerd; hierbij werden soms foto’s genomen. Bij controle van de foto’s blijkt dat er vorige winter op 23 januari 2023 ook al bosvleermuizen in de kasten in het Rivierenhof verbleven, maar die werden toen fout gedetermineerd. Daarmee zijn dat officieel de eerst vastgestelde overwinterende bosvleermuizen voor België. De kasten in het Rivierenhof zijn al langer bewoond door gewone en - voornamelijk - ruige dwergvleermuizen. Van deze laatste soort vinden we er uitzonderlijk hoge aantallen, met soms wel 15 dieren in 1 vleermuiskast. 

Door het onverwachte succes en de bijzondere waarnemingen in de vleermuiskasten, besliste de provincie Antwerpen om nog extra kasten op te hangen.

Deze nieuwe waarneming bevestigt dat een deel van de populatie bosvleermuis in Vlaanderen overwintert en de dieren jaarrond in het Rivierenhof verblijven. Eerder onderzoek van de Vleermuizenwerkgroep in 2023 toonde aan dat minstens een deel van de Belgische zomerpopulatie naar Spanje vliegt om te overwinteren. Waarom een deel van de dieren in hun zomerhabitat blijft, is vooralsnog onduidelijk. Mogelijk beslissen sommige paargroepjes om niet verder te trekken. Zo’n paargroep ontstaat in de herfst wanneer een mannetje met een baltsroep meerdere wijfjes in zijn boomholte of kast verzamelt om te paren. In de herfst werden alleszins ook in het Rivierenhof baltsroepen van bosvleermuizen geregistreerd.

Vleermuiskast in het Provinciaal Groendomein Rivierenhof © Rens Hendrickx

De waarnemingen geven ook aan dat het kappen van bomen met holtes in de winter de al be­dreigde populatie van de bosvleermuis verder in gevaar zou kunnen brengen. Bomen met holtes worden daarom best zo veel mogelijk behouden.

Over de bosvleermuis

De bosvleermuis heeft een gewicht van ongeveer 13 tot 20 gram en een spanwijdte van  26 tot 32 centimeter. De vachtkleur van de bosvleermuis is eerder donkerbruin. De buikvacht is soms iets lichter dan de rugvacht. 

Het is een zeldzame soort in Vlaanderen. In de zomer vinden we ze, met behulp van vleermuisdetectors in lage aantallen in heel Vlaanderen, maar kolonies zijn enkel gekend in grotere oude bosgebieden in de leemstreek. In de winter houden de dieren, net als andere vleermuizen, een winterslaap, en zijn er amper waarnemingen. Dat komt omdat de bosvleermuis in onze contreien jaarrond in boomholtes leeft en deze erg moeilijk te vinden zijn. Maar de soort komt soms ook voor in vleermuiskasten in oude bosgebieden.

De soort staat bekend als een migrerende soort. Uit ringgegevens blijkt dat de dieren uit noordwestelijk Europa in zuidwes­telijke richting trekken over afstanden tot meer dan 1500 km.

Omdat nog erg weinig bekend is over het succes en gebruik van vleermuiskasten, is de Vleermuizenwerkgroep van Natuurpunt gestart met een inventaris van alle kasten die zijn opgehangen. Wie zelf vleermuiskasten heeft opgehangen of weet hangen, mag dit doorgeven via [email protected]. We nemen dan zo snel mogelijk contact op. Ook alle gegevens over controles en waarnemingen zijn steeds welkom.

Tekst: Rens Hendrickx (Domeinwachter Provinciaal Groendomein Rivierenhof) en Kris Boers (Vleermuizenwerkgroep Natuurpunt)

Meer weten: Janssen R. et al. (2023) Overwinterende bosvleermuizen in België en Nederland, Bosvleermuizen jaarrond in vleermuiskasten. Zoogdier 34(3): p 22.