Eikelmuis
De eikelmuis (Eliomys quercinus)
De eikelmuis is een vrij forse, bont gekleurde slaapmuis met een lange pluimstaart. In Vlaanderen komt ze voor in de leemstreek en aan de westkust.
Hoe kan je de eikelmuis herkennen?
- vrij forse slaapmuis (neus tot staartpunt: ca. 20-30 cm)
- geelbruine vacht op de rug, die via een strakke scheidingslijn overgaat in een spierwitte buik
- opvallend zwart ‘zorro-masker’
- sterk behaarde, lange pluimstaart met een zwart-witte penseelpunt
- grote, ronde oren
Wat eet de eikelmuis?
De eikelmuis is een alleseter. Vooral insecten zijn een belangrijke voedselbron, maar ook grotere prooien maken deel uit van het dieet (jonge bosmuis, jonge vogels). In de zomer en het najaar spelen vruchten een steeds grotere rol: hazelnoten, braambessen, bessen van meidoorn, sleedoorn en lijsterbes, … maar ook appels, peren, druiven, kersen en pruimen. Ze hebben blijkbaar een voorkeur voor de vruchten die het hoogste hangen, omdat die meer suikers bevatten. Eikelmuizen deden zich vroeger vaak tegoed aan winterse appelvoorraden die mensen op zolder bewaarden. Dat heeft haar de bijnaam ‘fruitrat’ opgeleverd.
Waar leeft de eikelmuis?
- In Vlaanderen is de eikelmuis een cultuurvolger. Ze voelt zich best in een kleinschalig landbouwlandschap met hagen en houtkanten, dicht struweel, (hoogstam)boomgaarden en rommelige schuurtjes. Eikelmuizen komen soms ook in huis voor.
- In Vlaanderen is het verspreidingsgebied ruwweg beperkt tot de leemstreek, met als noordgrens ongeveer de lijn Ieper-Aalst-Brussel-Aarschot-Hasselt. Een kleine populatie is aanwezig in de duinen van de Westhoek tot aan Oostende. De laatste decennia is de soort overal echter sterk achteruitgegaan.
- Verspreidingskaart van de eikelmuis
Hoe plant de eikelmuis zich voort?
De eikelmuis houdt een winterslaap, die begint in oktober - november en loopt tot maart - april. De voortplanting vindt plaats direct na de overwintering. In mei - juli worden na een draagtijd van 21 tot 23 dagen 4 tot 6 jongen geboren.. Na 30 dagen beginnen de jongen met korte ontdekkingstochtjes, waarbij ze door hun moeder geleid worden in een karavaan. De maximale leeftijd bedraagt 6 jaar, maar de meeste dieren worden niet ouder dan 3 of 4 jaar.
Hoe krijg je de eikelmuis te zien?
Eikelmuizen zijn nachtactief en laten zich niet gemakkelijk zien. Ze verraden hun aanwezigheid meestal door hun luidruchtig karakter. Vooral in de nazomer en herfst zijn een hele resem sociale roepen te horen. De opvallendste is een staartmees-achtige ‘tchrrrr’. Eikelmuizen werden vroeger vaak slapend gevonden in vogelnesten door kwajongens die eieren gingen roven. Vogelringers vonden eikelmuizen regelmatig in mezennestkasten. Tegenwoordig is de eikelmuis echter zo schaars geworden, dat ze nog maar zelden wordt opgemerkt. In de gebieden waar de soort nog voorkomt, kunnen eikelmuizen best worden opgespoord door aangepaste nestkasten op te hangen. Eikelmuizen maken daarin typische mosnesten waarin vooral ook de grote, smeuïge uitwerpselen opvallen. Hoewel ze meestal in holtes nestelen, maken eikelmuizen soms ook losse nesten in dicht struikgewas. Eikelmuizen vallen regelmatig ook ten prooi aan huiskatten.
Weetjes over de eikelmuis
- In tegenstelling tot wat haar naam laat, eet de eikelmuis geen eikels (althans niet in gevangenschap). De naam is afgeleid van de wetenschappelijke naam Eliomys quercinus (quercus = eik). In het Middellandse zeegebied komt de eikelmuis immers vooral in eikenbossen voor, waar ze geen concurrentie ondervindt van de relmuis, een andere slaapmuissoort die vooral beukenbossen verkiest.
- De eikelmuis werd vroeger ook tuinslaapmuis genoemd, naar haar gewoonte om in menselijke omgeving te wonen.
- Net als de andere slaapmuizen, rolt de eikelmuis zich tijdens de winterslaap op in haar staart.
- Een eikelmuis die in Nederland gezenderd werd, ging niet in winterslaap, maar bracht de winter wakker door, diep onder de grond in een dassenburcht.
- Autotomie is het vermogen van sommige dieren om lichaamsdelen af te werpen als ze worden aangevallen of vastgehouden. Dit verschijnsel is vooral bekend bij hagedissen waarbij de staart kan afbreken. Maar ook bij eikelmuizen kan de staarthuid afritsen om op die manier aan een belager te ontkomen.
Wat kan jij doen voor de eikelmuis?
- Als cultuurvolger vindt de eikelmuis een geschikt leefgebied in natuurrijke tuinen: (hoogstam)fruitbomen en dichte hagen met inheemse struiken zijn ideaal. Jammer genoeg wordt dit leefgebied almaar schaarser in een uitgekleed landschap. ‘Behaag’ het landschap, maak ruimte voor hoogstamboomgaarden. Voor de eikelmuis zijn dergelijke initiatieven van cruciaal belang.
- Indien je overgaat tot muizen- en/of rattenbestrijding, probeer er eerst zeker van te zijn dat je geen eikelmuizen op bezoek hebt. Het zou immers erg jammer zijn mochten de zeldzame en onschadelijke eikelmuizen slachtoffer worden van ondoordacht gebruik van bestrijdingsmiddelen.
- Bind de kat de bel aan! Zo kunnen eikelmuizen (maar ook vogels) deze toppredator tijdig horen aankomen.
- De zoogdierenwerkgroep van Natuurpunt heeft een Vlaams netwerk opgebouwd van eikelmuisnestkasten. Jaarlijks moeten die gecontroleerd worden. Daarvoor zijn vrijwilligers nodig. Of hang zelf kasten op in geschikt eikelmuishabitat in je buurt.
Natuurpunt en de eikelmuis
Tussen 2006 en 2008 coördineerde Natuurpunt Studie provinciale eikelmuisprojecten in Oost-Vlaanderen, Vlaams-Brabant en Limburg. De provinciale projecten zijn ondertussen afgelopen en de eikelmuiswerking wordt nu verdergezet door Natuurpunt-vrijwilligers. In West-Vlaanderen werken de vrijwilligers van de Zuid-West-Vlaamse Zoogdierenwerkgroep en de Zoogdierenwerkgroep Westland samen met de provincie aan het voortbestaan van de eikelmuis.
Meer weten?
- Lees meer over de eikelmuis op:
- Lees deze natuurberichten over de eikelmuis:
- West-Vlaanderen in de bres voor de eikelmuis (20131011)
- Eikelmuis duikt weer op in Voeren (20160727)
- Eikelmuis krijgt eigen tuin (20111124)
- Zorro zoek (20120524)
