Dossier natuurherstelwet

Antwerpen
Limburg
West-Vlaanderen
Oost-Vlaanderen
Vlaams-Brabant
Brussel
Andere
Afbeelding
Kraanvogels Gru & Dru - Wim Dirckx
Wim Dirckx
Soort
Natuurherstel
Dossier
Werking
Beleid

Waarom de natuurherstelwet zo belangrijk is

De Europese natuurherstelwet is de grootste kans voor natuurherstel in 30 jaar. Tegelijk is de wet noodzakelijk voor de aanpak van klimaatverandering en de biodiversiteitscrisis, en dus voor de toekomst van alle planten, dieren en mensen van Europa. Op deze pagina lees je wat de wet juist inhoudt en waarom die zo belangrijk is. 

Op 17 juni 2024 werd de wet finaal goedgekeurd door de Europese milieuministers. België moet nu binnen de twee jaar na goedkeuring van de wet een nationaal herstelplan opstellen. Onze regering staat dus voor een grote uitdaging. Daar gaat Natuurpunt mee zijn schouders onder zetten.

Geloof jij in natuurherstel? 

Laat dan aan onze politici weten dat je het voorstel voor ambitieus natuurherstel steunt en teken het natuurmanifest.

Teken het natuurmanifest

Afbeelding
Natuurherstelwet
Natuurpunt

Doel van de natuurherstelwet

In juni 2022 lanceerde de Europese Commissie haar voorstel voor een ‘natuurherstelwet’. Daarmee wil ze tegen 2030 de trends van steeds verder achteruitgaande natuur omkeren in positieve trends. Door juridisch bindende doelstellingen qua oppervlakte en timing in te voeren moet deze wet realiseren waar eerdere regelgeving niet in slaagde. 

De natuurherstelwet moet niet alleen leiden tot een florerende en veerkrachtige natuur, maar zal ook in belangrijke mate helpen aan de klimaatdoelstellingen door CO2 op te slaan en ons te beschermen tegen de gevolgen van de klimaatverandering. De wet stelt sterke bindende doelen: de lidstaten moeten 30% van hun gedegradeerde ecosystemen herstellen tegen 2030, 90% tegen 2050. Steden moeten vergroenen, rivieren moeten vrij stromen, in landbouwgebied moet de biodiversiteit versterkt worden en bossen moeten meer natuurlijk beheerd worden.

De natuurherstelwet is levensbelangrijk voor iedereen: burgers, boeren en bedrijven. Het draagvlak is groot: 82% van de Belgen is voor meer natuurherstel en 1 miljoen Europeanen tekenden de petitie voor een sterke natuurherstelwet. En op het terrein hebben we al bewezen dat natuurherstel echt werkt, bijvoorbeeld om ons te beschermen tegen droogte en overstromingen. 

Binnen amper 10 jaar zijn klimaat en milieu de grootste risico's voor de globale economie, dat heeft het World Economic Forum berekend. 

Afbeelding
Grafiek WEF

België bungelt helemaal onderaan de lijst. Onze regering staat dus voor een grote uitdaging. Daar gaat de beleidsdienst van Natuurpunt mee zijn schouders onder zetten. 

Afbeelding
EU_Habitats

Komt de natuurherstelwet uit de lucht vallen?

De natuurherstelwet is het sluitstuk van de maatregelen uit de Europese Green Deal. In het voorjaar van 2020 trad de Europese Commissie naar voor met een nieuwe Europese Biodiversiteitsstrategie voor 2030 als essentieel onderdeel van de EU Green Deal, de ambitieuze groeistrategie om de Europese samenleving en economie te verduurzamen en tegen 2050 klimaatneutraal te maken. Naast nieuwe doelen voor bescherming en behoud, ambieert de Europese Commissie nu ook voor het eerst via een natuurherstelwet juridisch bindende doelen op te leggen aan de EU-lidstaten voor het grootschalig herstel van gedegradeerde ecosystemen op land en zee en de daaraan verbonden ecosysteemdiensten, met name koolstofopslag en bescherming tegen (natuur)rampen. De natuurherstelwet is ook de Europese concretisering van de engagementen die alle Europese landen aangingen in december 2022 om de natuur op het pad van herstel te brengen.

Wat is de relatie tussen de Europese natuurherstelwet en de wereldwijde afspraken van december 2022?

België tekende in december 2022 nog het verdrag van de Verenigde Naties om biodiversiteitsverlies tegen te gaan (CBD COP15 Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework). Een van de hoofdpunten van dat verdrag is om 30% van de habitats in slechte staat onder herstel te brengen tegen 2030. De natuurherstelwet is de implementatie/concretisering daarvan in Europa met dezelfde doelen.

Waarom is de natuurherstelwet broodnodig?

De wetenschap is kristalhelder: de Europese natuurherstelwet is een goede zaak voor onze natuur, ons klimaat, onze gezondheid én onze economie. De wet is een unieke kans om veel bestaande richtlijnen, regels en ambities te bundelen in een haalbaar en betaalbaar plan, met strakke deadlines. Als we nu aarzelen, verliezen we later. We roepen onze politici op om moed en visie te tonen. Dus: niet pauzeren, wel doorzetten!

De natuurherstelwet...

Is noodzakelijk om klimaatopwarming tegen te gaan

De klimaatcrisis en biodiversiteitscrisis zijn sterk met elkaar verbonden. Wetenschappelijke rapporten tonen aan dat het reduceren van de uitstoot van broeikasgassen niet zal volstaan om de opwarming van de aarde onder de planetaire grens van 1,5°C te houden. Daarvoor moeten we ook CO2 kunnen capteren. Natuurherstel is de goedkoopste en meest efficiënte manier om dat te doen. Andere technologische oplossingen, zoals de proefprojecten rond koolstofopslag die vandaag worden uitgerold, zijn hoopgevend, maar de technologie staat nog niet op punt en er hangt een gigantisch prijskaartje aan vast. En het is nu, dit decennium dat de grootste reductie moet gerealiseerd worden. Bestaande natuur die koolstof capteert uit de lucht en vastlegt beschermen, de kwaliteit en het functioneren ervan verbeteren en die habitats uitbreiden is de beste oplossing. De natuurherstelwet focust daarom ook primair op habitats die een rol spelen bij klimaatmitigatie en -adaptatie.

Een voorbeeld: veengebieden en wetlands kunnen koolstof opslaan en overstromingen en droogte milderen. Worden ze drooggelegd, dan gebeurt het omgekeerde. Ze kunnen dan geen water meer opslaan en er komen massa’s broeikasgassen vrij. Zo dragen ze net bij aan een veranderend klimaat. Met dus meer kans op grote droogte en hitte, alsook overstromingen als gevolg.

Beschermt ons tegen natuurrampen

Met meer natte natuur en meer ruimte voor waterlopen beschermen we ons tegen droogte en overstromingen. Zowel aan de Grensmaas als in de Dijlevallei hebben de natuurherstelprojecten ervoor gezorgd dat het water genoeg ruimte heeft om te overstromen in natuurgebied, waardoor de stad Leuven en de dorpen rond de Grensmaas gespaard bleven van overstromingen in de zomer van 2021. Had de waterbom in Vlaanderen gevallen, dan was er voor 8 miljard euro schade geweest. Heel wat rivierbekkens zijn nog niet aangepast aan het nieuwe klimaat. Herstel van natte natuur, het ophouden en laten insijpelen van water en biodiverse elementen in landbouwgebied maakt ons (en onze landbouw) ook beter bestand tegen de steeds langere droogteperiodes.

Beschermt de biodiversiteit

Door 30% van de verloren natuur te herstellen tegen 2030 (en 90% tegen 2050), geven we onze planten en dieren voldoende leefgebied. Want nog steeds is 28% bedreigd.

Wereldwijd worden een miljoen soorten met uitsterven bedreigd. De situatie in Europa is op z’n zachtst gezegd nijpend: 81% van de beschermde habitats en 63% van de soorten staan er erg slecht voor. In Vlaanderen hetzelfde verhaal: 28% van de plant- en diersoorten en maar liefst 41 van de 44 Europees beschermde natuurtypes zijn bedreigd.

Conclusie: met de huidige inspanningen en wetgeving redden we onze tanende biodiversiteit niet. 

Met heldere doelstellingen qua oppervlakte en timing moet de natuurherstelwet realiseren waar eerdere regelgeving niet in slaagde: de achteruitgang van onze natuur keren. 

Hoe groter de biodiversiteit en hoe gezonder de ecosystemen, hoe veerkrachtiger ze zijn. Dan zijn ze beter bestand tegen klimaatverandering en doeltreffender bij het voorkomen en verminderen van rampen.

Maakt steden leefbaarder

De wet vraagt meer groen in de stad. Dit verhoogt de leefbaarheid, zeker tijdens het stijgend aantal hittedagen.

De klimaatverandering zal het aantal hittegolfdagen doen toenemen van gemiddeld 4 nu naar 51 in 2050 (klimaatportaal VMM). Vooral de bevolking in steden zal daardoor getroffen worden, want door de grote versteende oppervlakte in onze steden vormen ze zogenaamde ‘hitte-eilanden’. 41% van de Vlamingen woont op een locatie die slecht scoort voor hittestress. Het aandeel is het grootst in verstedelijkt gebied (59%) (RURA2021, blz. 229). In het huidige klimaat blijkt dat 8 % van de kwetsbare bevolking op zo’n extreem warme dag wordt blootgesteld aan gevoelstemperaturen waarbij ernstige gezondheidsschade te verwachten is. Maar onder invloed van klimaatverandering kan dit tegen 2030 reeds oplopen naar 31 %, en vervolgens zelfs naar 81 % in 2050 (klimaatportaal VMM). 

Groene, biodiverse ruimtes in steden - zoals stadsparken en -bossen, stedelijke wetlands, volkstuinen, lanen met bomen, groene muren en daken - kunnen steden duurzamer, leefbaarder en veerkrachtiger helpen maken. Ze zuiveren de lucht, verminderen lawaai, temperen hittegolven en wateroverlast. Bovendien verhogen ze sociale cohesie, de leefkwaliteit en de gezondheid, bieden ze ruimte voor recreatie, ontspanning en onderwijs.

Biedt bedrijven rechtszekerheid

Het huidige kluwen aan regels en kaders zorgt voor een onzeker ondernemersklimaat. Een helder natuurherstelplan biedt alle spelers zekerheid voor de toekomst.

Versterkt de voedselzekerheid

Het gros van het natuurherstel kan in gebieden die nu al een natuurbestemming hebben. De landbouw heeft er zelf baat bij om natuurinclusief te werken: met voldoende bestuivers en een gezonde bodem.

Bespaart ons veel geld

Elke euro geïnvesteerd in natuurherstel brengt er 8 op. Natuurherstel uitstellen zal de rekening enorm doen oplopen, denk maar aan de schade van de waterbom in de Vesdervallei in 2021.

Laat ons voldoende vrijheid

De lidstaten bepalen zelf waar en hoe zij de natuur herstellen. Er bestaan al heel veel zones en plannen. Dit is de kans om ze te bundelen, knopen door te hakken en er deadlines op te plakken.

Past in de duurzame transitie

Natuur herstellen is niet terugkeren naar vroeger. Het maakt ons klaar voor een duurzame toekomst waarin mens en natuur floreren. Natuurherstel is een onmisbaar stukje in de puzzel.

Wat staat er in de natuurherstelwet?

De natuurherstelwet is opgebouwd rond 7 thema’s, en samengevat zijn er vier speerpunten:

  1. Natuur herstellen (op land en in zee) met focus op de types natuur die ons helpen bij de klimaatuitdagingen: bossen, wetlands, graslanden, rivieren, …
  2. Natuurherstel in productiegebieden: landbouwecosystemen en productiebos
  3. Steden vergroenen, om de leefbaarheid in een opwarmend klimaat te waarborgen
  4. Bestuivers redden, in het belang van ecosystemen en onze voedselzekerheid

Hieronder geven we per artikel van de wet een samenvatting van wat erin staat. 
De volledige wettekst kun je hier nalezen.

Natuurherstel op land (art. 4)

Op grote schaal herstellen van biodiverse habitats. Het voorstel focust op 6 groepen habitats die ook een belangrijke rol hebben in de aanpak van klimaatverandering: wetlands, graslanden, rivieren, bossen, heide en duinen. Lidstaten moeten analyseren waar ze die habitats nog hebben en welke daarvan er slecht aan toe zijn. Voor 30% van de oppervlakte van de habitats die er slecht aan toe zijn, moeten herstelmaatregelen genomen worden tegen 2030, voor 60% tegen 2040 en voor 90% tegen 2050. Als er niet genoeg van een habitat over is om het in goede staat te brengen, moet er bijkomend habitat gecreëerd worden. Indien de gebieden waar deze habitats voorkomen te versnipperd zijn, moeten de nodige verbindingen gecreëerd worden zodat robuuste, aaneengesloten natuurgebieden worden gerealiseerd. 

Natuurherstel in zee (art. 5)

Voor habitats in zee en de bijbehorende typische soorten gelden dezelfde doelstellingen als voor de habitats op land. Het voorstel richt zich op 7 groepen van mariene habitats waaronder mossel- en oesterbanken, zachte sedimenten, zeegrasvelden en onderwaterbossen van wieren.

Meer groen in de stad (art. 8)

In steden moet de oppervlakte groene ruimte op nationaal niveau minstens behouden blijven tegen 2030 en toenemen tegen 2050. Ook de boomkroonbedekking moet toenemen in steden

Vrijstromende rivieren (art. 9)

De lidstaten moeten barrières identificeren en verwijderen die de connectiviteit in oppervlaktewateren verhinderen, om zo tegen 2030 te komen tot (op EU niveau) minstens 25.000 km aan rivieren die vrij kunnen stromen. De nodige maatregelen moeten ook uitgevoerd worden om de natuurlijke functies van de overstromingsgebieden te verbeteren.

Afname bestuivers keren (art. 10)

De lidstaten moeten de afname van bestuiverpopulaties keren en omzetten in een stijgende trend tegen 2030. De commissie maakt een gestandaardiseerde aanpak op voor monitoring van die trends.

Landbouwnatuur en veen herstellen (art. 11)

Lidstaten moeten de maatregelen nemen die nodig zijn om de biodiversiteit in landbouwecosystemen te verbeteren. Welke maatregelen dat zijn wordt overgelaten aan de lidstaten, maar er moeten stijgende trends gerealiseerd worden in aantal graslandvlinders, akker- en weidevogels, organische koolstof in de bodem en percentage landschapselementen met hoge biodiversiteit in het landbouwgebied. 

Ontwaterde veengronden in landbouwgebruik moeten hersteld worden: 30% tegen 2030 (waarvan minstens een kwart vernat is), 40% tegen 2040 (waarvan min. een derde vernat) en 50% tegen 2050 (waarvan min. een derde vernat).

Herstel van bosecosystemen (art. 12)

Bovenop de maatregelen vermeld bij ‘natuurherstel’ voor het habitat ‘bos’ moeten de lidstaten hiervoor specifiek nog stijgende trends realiseren voor de volgende indicatoren: staand en liggend dood hout, meer bos met bomen van verschillende leeftijden door elkaar, boomsoortendiversiteit, aandeel inheemse boomsoorten, verbindingen tussen bossen, aantal bosvogels en de voorraad organische koolstof.

Afbeelding
Restore nature - Natuurherstel - WWF
WWF

Fake news ontmaskerd

“De natuurherstelwet hindert de energietransitie”

De Europese Volkspartij (EVP, waar CD&V lid van is) stelde dat de natuurherstelwet en de energietransitie incompatibel zijn. Maar dat klopt niet.

WindEurope, de Europese koepelorganisatie voor windenergie, reageerde meteen dat hernieuwbare energie en natuurherstel hand in hand gaan en ze de natuurherstelwet ten volle steunen. Ook Eurelectric, de federatie van de Europese elektriciteitsindustrie, uitte haar volle steun voor de natuurherstelwet. 

De natuurherstelwet beperkt geenszins de energietransitie en bevat expliciet bepalingen om beide in evenwicht te houden. Bij de opstelling van hun nationale herstelplannen moeten de lidstaten rekening houden met hun nationale energie- en klimaatplannen, en moeten ze "de ontwikkeling van de nationale herstelplannen [voor natuur] coördineren met de aanwijzing van de gebieden voor duurzame energie", om ervoor te zorgen dat beide processen elkaar ondersteunen. 

“Het niet verslechteringsprincipe zet Vlaanderen op slot”

Voka/Boerenbond/VLD: het verslechteringsverbod zet Vlaanderen op slot en zorgt voor een stikstof XXL probleem. Dit klopt niet.

In de natuurherstelwet staat dat habitats niet terug mogen verslechteren eens ze hersteld zijn. Dat is niet nieuw en staat ook in bestaande (Europese) regelgeving. 

Nogal logisch dat je gedane inspanningen niet teniet laat gaan. Dit principe moet ervoor zorgen dat de gedane investeringen renderen voor natuur, klimaat en samenleving. Een rationele en eerlijke manier van omgang met publieke middelen, als je het ons vraagt. 

Minder bedreigde natuur leidt bovendien tot meer bewegingsvrijheid voor economische actoren. Robuuste natuurgebieden in goede staat, in combinatie met een goed geïmplementeerd horizontaal milieubeleid dat problemen aanpakt bij de bron en zorgt voor een goede algemene milieukwaliteit, is de beste garantie dat Vlaanderen (qua vergunningen voor economische activiteiten) niet op slot hoeft te gaan. In die zin biedt de natuurherstelwet dus kansen voor ondernemingen die binnen de draagkracht van onze planeet willen werken.

Goede voorbeelden van natuurherstel in Vlaanderen

Ook in Vlaanderen is er nood aan grootschalig natuurherstel en zijn er al heel wat voorbeelden die tonen dat het werkt:

Veenherstel in de Vallei van de Zwarte Beek (Lummen)

Veenherstel in de Vallei van de Zwarte Beek in Lummen is een goed voorbeeld hoe natuurherstel en klimaatadaptatie hand in hand gaan. In het kader van het Interreg Project Care-Peat wordt hier door Natuurpunt 250ha aan kwetsbaar veen hersteld, voornamelijk door het verbeteren van de waterhuishouding. Door klimaatverandering en aanhoudende drainage drogen veengebieden als deze op. Als we hier niet zouden ingrijpen, zal al het kostbare veen verdrogen en het opgeslagen koolstof vrijkomen. Dit terwijl we net proberen om minder koolstof uit te stoten. We zetten daarom hard in op vernatting zodat het veen zich kan herstellen. Daardoor wordt de Vallei van de Zwarte Beek niet alleen een gigantische spons voor water, maar ook een opslagplaats voor CO2. Tegelijkertijd creëren we ook weer een ideale habitat voor typische planten- en diersoorten als veenmossen en kraanvogels.

Natuurherstel in de Dijlevallei beschermde Leuven tegen overstromingen in 2021

De Dijle zorgde vroeger meermaals voor overstromingen in de binnenstad van Leuven. Dan kun je kiezen om dure wachtbekkens aan te leggen door dwarsdijken in de vallei en allerlei onderhoud. Maar in de Dijlevallei is net voor het omgekeerde gekozen: door onderhoud stop te zetten werd de waterloop natuurlijker. Dood hout valt in het water en zorgt voor meanders en obstructies die het water vertragen. Bij piekdebieten overstroomt de vallei (natuurgebied) daar en niet de binnenstad van Leuven. Zo ontkwam Leuven in de zomer van 2021 aan overstromingen. Het is bovendien goedkoper dan aanleg van dure infrastructuur en het onderhoud dat erbij komt kijken. 

Meer info in het verhelderende filmpje van INBO medewerker Piet De Becker. 

Afbeelding
Natte natuur - Christof Van Ackere

Een florerende natuur in Vlaanderen? Het kan!

Een Vlaanderen waar de natuur weer floreert, waar we samenwerken met natuur om grote uitdagingen zoals klimaatverandering het hoofd te bieden, mét een bloeiende economie én een duurzame landbouw. Een Vlaanderen met natuur in het hart! Dat kan!

Ontdek onze toekomstvisie en onze toekomstbeelden van Vlaanderen in 2050

Afbeelding
Toekomstbeeld_Natuurpunt