Dossier Natuurherstelwet

De klimaatcrisis en biodiversiteitscrisis zijn sterk met elkaar verbonden. Wetenschappelijke rapporten tonen aan dat het reduceren van de uitstoot van broeikasgassen niet zal volstaan om de opwarming van de aarde onder de planetaire grens van 1,5°C te houden. Daarvoor moeten we ook CO2 kunnen capteren. Natuurherstel is de goedkoopste en meest efficiënte manier om dat te doen. Andere technologische oplossingen, zoals de proefprojecten rond koolstofopslag die vandaag worden uitgerold, zijn hoopgevend, maar de technologie staat nog niet op punt en er hangt een gigantisch prijskaartje aan vast. En het is nu, dit decennium dat de grootste reductie moet gerealiseerd worden. Bestaande natuur die koolstof capteert uit de lucht en vastlegt beschermen, de kwaliteit en het functioneren ervan verbeteren en die habitats uitbreiden is de beste oplossing. De natuurherstelwet focust daarom ook primair op habitats die een rol spelen bij klimaatmitigatie en -adaptatie.

Een voorbeeld: veengebieden en wetlands kunnen koolstof opslaan en overstromingen en droogte milderen. Worden ze drooggelegd, dan gebeurt het omgekeerde. Ze kunnen dan geen water meer opslaan en er komen massa’s broeikasgassen vrij. Zo dragen ze net bij aan een veranderend klimaat. Met dus meer kans op grote droogte en hitte, alsook overstromingen als gevolg.

Met meer natte natuur en meer ruimte voor waterlopen beschermen we ons tegen droogte en overstromingen. Zowel aan de Grensmaas als in de Dijlevallei hebben de natuurherstelprojecten ervoor gezorgd dat het water genoeg ruimte heeft om te overstromen in natuurgebied, waardoor de stad Leuven en de dorpen rond de Grensmaas gespaard bleven van overstromingen in de zomer van 2021. Had de waterbom in Vlaanderen gevallen, dan was er voor 8 miljard euro schade geweest. Heel wat rivierbekkens zijn nog niet aangepast aan het nieuwe klimaat. Herstel van natte natuur, het ophouden en laten insijpelen van water en biodiverse elementen in landbouwgebied maakt ons (en onze landbouw) ook beter bestand tegen de steeds langere droogteperiodes.

Door 30% van de verloren natuur te herstellen tegen 2030 (en 90% tegen 2050), geven we onze planten en dieren voldoende leefgebied. Want nog steeds is 28% bedreigd.

Wereldwijd worden een miljoen soorten met uitsterven bedreigd. De situatie in Europa is op z’n zachtst gezegd nijpend: 81% van de beschermde habitats en 63% van de soorten staan er erg slecht voor. In Vlaanderen hetzelfde verhaal: 28% van de plant- en diersoorten en maar liefst 41 van de 44 Europees beschermde natuurtypes zijn bedreigd.

Conclusie: met de huidige inspanningen en wetgeving redden we onze tanende biodiversiteit niet. 

Met heldere doelstellingen qua oppervlakte en timing moet de natuurherstelwet realiseren waar eerdere regelgeving niet in slaagde: de achteruitgang van onze natuur keren. 

Hoe groter de biodiversiteit en hoe gezonder de ecosystemen, hoe veerkrachtiger ze zijn. Dan zijn ze beter bestand tegen klimaatverandering endoeltreffender voorkomen en verminderen van rampen.

De wet vraagt steden een minimum boombedekking van 10%. Meer groen in de stad verhoogt de leefbaarheid, zeker tijdens het stijgend aantal hittedagen.

De klimaatverandering zal het aantal hittegolfdagen doen toenemen van gemiddeld 4 nu naar 51 in 2050 (klimaatportaal VMM). Vooral bevolking in steden zal daardoor getroffen worden, want door de grote versteende oppervlakte in onze steden vormen ze zogenaamde ‘hitte-eilanden’. 41% van de Vlamingen woont op een locatie die slecht scoort voor hittestress. Het aandeel is het grootst in verstedelijkt gebied (59%) (RURA2021, blz. 229). In het huidige klimaat blijkt dat 8 % van de kwetsbare bevolking op zo’n extreem warme dag wordt blootgesteld aan gevoelstemperaturen waarbij ernstige gezondheidsschade te verwachten is. Maar onder invloed van klimaatverandering kan dit tegen 2030 reeds oplopen naar 31 %, en vervolgens zelfs naar 81 % in 2050 (klimaatportaal VMM). 

Groene, biodiverse ruimtes in steden - zoals stadsparken en -bossen, stedelijke wetlands, volkstuinen, lanen met bomen, groene muren en daken - kunnen steden duurzamer, leefbaarder en veerkrachtiger helpen maken. Ze zuiveren de lucht, verminderen lawaai, temperen hittegolven en wateroverlast. Bovendien verhogen ze sociale cohesie, de leefkwaliteit en de gezondheid, bieden ze ruimte voor recreatie, ontspanning en onderwijs.

Het huidige kluwen aan regels en kaders zorgt voor een onzeker ondernemersklimaat. Een helder natuurherstelplan biedt alle spelers zekerheid voor de toekomst.

Het gros van het natuurherstel kan in gebieden die nu al een natuurbestemming hebben. De landbouw heeft er zelf baat bij om natuurinclusief te werken: met voldoende bestuivers en een gezonde bodem.

De lidstaten bepalen zelf waar en hoe zij de natuur herstellen. Er bestaan al heel veel zones en plannen. Dit is de kans om ze te bundelen, knopen door te hakken en er deadlines op te plakken.

Natuur herstellen is niet terugkeren naar vroeger. Het maakt ons klaar voor een duurzame toekomst waarin mens en natuur floreren. Natuurherstel is een onmisbaar stukje in de puzzel.

Op grote schaal herstellen van biodiverse habitats. Het voorstel focust op 6 groepen habitats die ook een belangrijke rol hebben in de aanpak van klimaatverandering: wetlands, graslanden, rivieren, bossen, heide en duinen. Lidstaten moeten analyseren waar ze die habitats nog hebben en welke daarvan er slecht aan toe zijn. Voor 30% van de oppervlakte van de habitats die er slecht aan toe zijn, moeten herstelmaatregelen genomen worden tegen 2030, voor 60% tegen 2040 en voor 90% tegen 2050. Als er niet genoeg van een habitat over is om het in goede staat te brengen, moet er bijkomend habitat gecreëerd worden. Indien de gebieden waar deze habitats voorkomen te versnipperd zijn, moeten de nodige verbindingen gecreëerd worden zodat robuuste, aaneengesloten natuurgebieden worden gerealiseerd. 

Voor habitats in zee en de bijbehorende typische soorten gelden dezelfde doelstellingen als voor de habitats op land. Het voorstel richt zich op 7 groepen van mariene habitats waaronder mossel- en oesterbanken, zachte sedimenten, zeegrasvelden en onderwaterbossen van wieren.

In steden moet de groene ruimte op nationaal niveau toenemen met minstens 3% van de stedelijke ruimte tegen 2030 en 5% tegen 2050. De boomkroonbedekking moet in 2050 tenminste 10% bedragen in alle steden, kleinere steden en voorsteden. Bij renovatie en vernieuwing moet er netto groene ruimte bijkomen.

De lidstaten moeten barrières identificeren en verwijderen die de connectiviteit in oppervlaktewateren verhinderen, om zo tegen 2030 te komen tot (op EU niveau) minstens 25.000 km aan rivieren die vrij kunnen stromen. De nodige maatregelen moeten ook uitgevoerd worden om de natuurlijke functies van de overstromingsgebieden te verbeteren.

De lidstaten moeten de afname van bestuiverpopulaties keren en omzetten in een stijgende trend tegen 2030. De commissie maakt een gestandaardiseerde aanpak op voor monitoring van die trends.

Lidstaten moeten de maatregelen nemen die nodig zijn om de biodiversiteit in landbouwecosystemen te verbeteren. Welke maatregelen dat zijn wordt overgelaten aan de lidstaten, maar er moeten stijgende trends gerealiseerd worden in aantal graslandvlinders, akker- en weidevogels, organische koolstof in de bodem en percentage landschapselementen met hoge biodiversiteit in het landbouwgebied. 

Ontwaterde veengronden in landbouwgebruik moeten hersteld worden: 30% tegen 2030 (waarvan minstens een kwart vernat is), 50% tegen 2040 (min. helft vernat) en 70% tegen 2050 (min. helft vernat).

Bovenop de maatregelen vermeld bij ‘natuurherstel’ voor het habitat ‘bos’ moeten de lidstaten hiervoor specifiek nog stijgende trends realiseren voor de volgende indicatoren: staand en liggend dood hout, meer bos met bomen van verschillende leeftijden door elkaar, verbindingen, aantal bosvogels en de voorraad organische koolstof.

De Europese Volkspartij (EVP, waar CD&V lid van is) stelde dat de natuurherstelwet en de energietransitie incompatibel zijn. Ze gebruikten dit als argument waarom ze de natuurherstelwet van tafel veegden in het landbouw (AGRI) en visserij (PECHE) comité van het Europees parlement. Maar dat klopt niet.

WindEurope, de Europese koepelorganisatie voor windenergie, reageerde meteen dat hernieuwbare energie en natuurherstel hand in hand gaan en ze de natuurherstelwet ten volle steunen. Ook Eurelectric, de federatie van de Europese elektriciteitsindustrie, uitte in april al haar volle steun voor de natuurherstelwet. 

De natuurherstelwet beperkt geenszins de energietransitie en bevat expliciet bepalingen om beide in evenwicht te houden. Bij de opstelling van hun nationale herstelplannen moeten de lidstaten rekening houden met hun nationale energie- en klimaatplannen, en overeenkomstig artikel 11, lid 6 van de natuurherstelwet moeten ze "de ontwikkeling van de nationale herstelplannen [voor natuur] coördineren met de aanwijzing van de gebieden voor duurzame energie", om ervoor te zorgen dat beide processen elkaar ondersteunen. 

Voka/Boerenbond/VLD: het verslechteringsverbod zet Vlaanderen op slot en zorgt voor een stikstof XXL probleem. Maar dit klopt niet.

In het voorstel voor de natuurherstelwet staat het principe dat herstelde habitats niet meer mogen verslechteren nadat het hersteld is. Dat is niet nieuw en staat ook in bestaande (Euroepse) regelgeving. 

Nogal logisch dat je gedane inspanningen niet teniet laat doen. Het moet ervoor zorgen dat de gedane investeringen renderen voor natuur, klimaat en samenleving. Een rationele en eerlijke manier van omgang met publieke middelen, als je het ons vraagt. 

Minder bedreigde natuur leidt bovendien tot meer bewegingsvrijheid voor economische actoren. Robuuste natuurgebieden in goede staat, in combinatie met een goed geïmplementeerd horizontaal milieubeleid dat problemen aanpakt bij de bron en zorgt voor een goede algemene milieukwaliteit, is de beste garantie dat Vlaanderen (qua vergunningen voor economische activiteiten) niet op slot hoeft te gaan. In die zin biedt de natuurherstelwet dus kansen voor ondernemingen die binnen de draagkracht van onze planeet willen werken.