Een beheerplan voor het Stappersven met oog voor het erfgoed

Enkele weken geleden heeft het Agentschap Onroerend Erfgoed het erfgoedbeheerplan van het Stappersven (Kalmthout) goedgekeurd. Natuurpunt is zeer verheugd omdat het een stap verder is in de bescherming van het reservaat. Dankzij dit erfgoedbeheerplan krijgen we een duidelijk beeld van de erfgoedwaarde van het gebied en kunnen we een plan opmaken om de waterhuishouding te herstellen.

Het Stappersven maakt deel uit van de Kalmthoutse heide. Sinds de aankoop in 2009 wil Natuurpunt de natuurwaarden van het gebied verbeteren. Essentieel hierbij is het herstel van de hydrologie die vanwege de verdroging, stikstofproblematiek en achteruitgang van de biodiversiteit hoog op de agenda staat. Een van de maatregelen is het dempen en verondiepen van grachten in het voormalige hoogveen van de Nol en de Boterbergen. Omdat het gebied afgebakend is als beschermd landschap kunnen grachten niet zomaar gedempt worden en heeft Natuurpunt het studiebureau Hesselteer in 2021 de opdracht gegeven om een erfgoedbeheerplan te maken dat in 2022 opgeleverd werd.

Intensief gebruikt landschap

Een erfgoedbeheerplan bestaat uit verschillende onderdelen waaronder een inventarisatie en waardebepaling van het erfgoed waaruit maatregelen vloeien. Uit de inventarisatie bleek dat het landschap zeer intensief gebruikt is door de mens en dat nagenoeg elke vierkante meter beïnvloed is. In het gebied zijn sporen te vinden van heidelandbouw, buurtwegen, eikenhakhout, turfputten, ontwateringsgrachten, bosaanplanten, rabatten, schuttersputjes, viskweekvijvers, V2-inslagen en pogingen tot landbouwontginning.

Grachten met een bijzondere waarde

In de waardebepaling van deze elementen ging er bijzondere aandacht naar de grachten omdat ze potentieel een hoge erfgoedwaarde hebben en Natuurpunt een aantal wil dempen en verondiepen. Uit het onderzoek bleek dat de oudste grachten dateren van de 14^e tot de 16^e eeuw in functie van turfwinning. Verder zijn er in het begin van de 19^e eeuw grachten aangelegd in functie van de viskweek. Bovengenoemde grachten hebben een grote erfgoedwaarde en mogen niet gedempt maar verondiept worden omdat ze zichtbaar moeten blijven. Grachten van latere leeftijd mogen wel gedempt worden op locaties met de grootste kansen voor vernatting in functie van veenbehoud en natuurherstel, zolang er geen disproportionele gevolgen optreden.

Onderstaande figuur geeft de ontstaansperiode weer van een aantal grachten waar vanuit natuurbehoud vraag voor is om ze te kunnen dempen of verondiepen. Het aantal grachten dat op de figuur is weergegeven is maar een fractie van het totaal aantal aanwezige grachten. Over de eeuwen heen werden er in het gebied immers meer dan 200 km grachten gegraven!

Afbeelding

Bescherming waardevol landschap

Daarnaast zijn er in het beheerplan ook maatregelen voor het behoud en versterking van het bestaande erfgoed voorzien. Waardevolle vegetaties worden in stand gehouden en uitgebreid. Kwetsbare zones met historische karrensporen, rabatten en greppels mogen niet beschadigd worden door beheermaatregelen. Tot slot is het vermeldingswaardig dat de eikels van het historische eikenhakhout geoogst en gezaaid worden in het gebied. Zo kan het genetisch materiaal van deze oorspronkelijke bomen bewaard blijven.

Het erfgoedbeheerplan is opgemaakt met de steun van het Departement omgeving van de Vlaamse overheid. Het dempen van de grachten is voorzien in het kader van Interreg CANAPE (https://northsearegion.eu/canape/).

Tekst: Frederik Naedts (Natuurpunt Beheer)

Afbeelding