Het bijen- en wespenjaar van 2023: een overzicht

Belangrijkste planten voor bijen

Jaar na jaar wordt de database van waarnemingen.be groter, waardoor ze steeds waardevoller wordt om gebruikt te worden voor interessante analyses. Zo zitten er momenteel bijna 100.000 waarnemingen in de database van bijen op bloemen. Begin 2023 gebruikten we deze data om te achterhalen welke planten het belangrijkst zijn voor wilde bijen. Het resultaat was niet verrassend: algemene, inheemse, planten scoorden erg hoog. De top 5 bestond dan ook uit paardenbloem, braam, knoopkruid, akkerdistel en jakobskruiskruid, vrijwel allemaal planten die vaak als onkruid gezien worden en dan ook te vaak bestreden worden.

Knoopkruid (foto: Willem van Kruijsbergen)

In de top 50 van meest bezochte plantensoorten door wilde bijen is geen enkele uitheemse sierplant te vinden. Sierplanten, zoals lavendel en kattenkruid, die vaak worden beschouwd als bijenmagneten, staan slechts op plaatsen 82 en 89. Deze planten trekken inderdaad bijen aan, maar slechts van een beperkt aantal soorten. Als je je tuin echt bijvriendelijk wilt maken, zorg dan voor een uitgebreid aanbod aan bloemen. Des te meer variatie er in je tuin aanwezig is, bijvoorbeeld wilde hoekjes, minder intensief gemaaide gazons en bloemenborders met (cultivars van) inheemse planten, des te meer bijensoorten je kan verwachten en helpen.

Insectenzomer 2023

Natuurpunt organiseerde in 2023 voor het eerst de insectenzomer. Bijna 40.000 mensen hielpen mee de insecten in Vlaanderen in kaart te brengen. Met z’n allen hebben we meer dan 1,5 miljoen insecten gespot. Ook een hoop hommels, bijen en wespen werden waargenomen. De top 10 binnen de bijen en wespen bestond grotendeels uit hommels en de honingbij, maar ook de invasieve Aziatische hoornaar, de breedbandgroefbij en de pluimvoetbij werden heel vaak waargenomen. Dankzij deze extra aandacht, werden er ook enkele zeer zeldzame soorten waargenomen. Een voorbeeld hiervan is de zestandgoudwesp, waarvan tijdens de insectenzomer een tweede Belgische populatie ontdekt werd! 

In juni kon iedereen ook deelnemen aan de hommelchallenge via de app ObsIdentify. Niet minder dan 32.000 hommelwaarnemingen werden tijdens deze maand waargenomen, van 22 (soms erg zeldzame) soorten.

Nieuwe en herontdekte bijensoorten voor België

Dankzij doorgedreven zoektochten door Aculea-vrijwilligers naar uitgestorven gewaande soorten, werden er in 2023 zes bijensoorten herontdekt voor België. De betreffende soorten zijn: longkruidmetselbij, vlekpootwespbij, harige maskerbij, neushoornwespbij, doornloze wespbij en slurfbij. De soorten werden gezocht én gevonden op de plaatsen waar ze volgens historische bronnen voor het laatst waargenomen werden. Voorlopig gaat het voor alle soorten om zeer lokale populaties. De toekomst zal dus moeten uitwijzen of deze stabiel en levensvatbaar zijn.

Longkruidmetselbij (foto: Maarten Wielandts)

Op basis van een oudere waarneming met foto op waarnemingen.be, werd er in 2023 ook een nieuwe bijensoort voor het land ontdekt. Zo fotografeerde Henk Wallays al in 2020 een bloedbij met opvallende rode poten langs het kanaal Gent-Brugge in Aalter. Experten zijn het erover eens dat het over een nieuwe soort gaat. We heten bij deze dus de roodpotige bloedbij (Sphecodes ruficrus) welkom in België (zie hoofdfoto bovenaan dit bericht).

Zes nieuwe wespensoorten in 2023

In een jaar waar de Aziatische hoornaar vrijwel niet uit het nieuws is geweest, zou je haast vergeten dat er nog andere wespen voorkomen in België. In België alleen al kan je zo’n 5.000 soorten wespen vinden. Wespen zijn een grote en belangrijke soortgroep die maar al te vaak in het verdomhoekje geplaatst wordt. Deze insecten zijn uitstekende plaagbestrijders, aangezien ze vaak jagen op andere insecten of er op parasiteren.

Dankzij het titanenwerk van Aculea-leden Fons Verheyde en Augustijn De Ketelaere is er de afgelopen jaren een grote inhaalslag gemaakt op het gebied van kennis over sluipwespen. Ook bij andere organisaties is er steeds meer aandacht voor wespen. Zo rapporteerden we in 2023 over de resultaten van een onderzoek van Jeffrey Jacobs (Universiteit Hasselt) naar wespengemeenschappen op groendaken. Tijdens dit project zijn maar liefst 6 nieuwe soorten voor België ontdekt.

Bij onze wilde bijensoorten merken we al langer dat ze sterk reageren op de warme en droge zomers van de laatste jaren. Zo worden er in ons land jaarlijks meerdere nieuwe zuidelijke soorten waargenomen (zie bijv. dit overzicht van 2022) en breiden bepaalde warmteminnende soorten zich in snel tempo uit. Hetzelfde merken we nu ook bij onze veldwespen. Franse veldwesp doet het al jaren goed en ook bergveldwesp wordt steeds algemener. De laatste jaren duiken ook steeds meer nieuwe soorten op zoals groefkopveldwesp, Polistes albellus en Polistes bischoffi. Het gaat zelfs zo snel dat we niet snel genoeg nieuwe Nederlandse namen voor deze soorten kunnen verzinnen.

Ten slotte zouden we ook graag een oproep willen doen om meer aandacht te besteden aan wespen. Op waarnemingen.be zien we een toename van het aantal waarnemingen met foto’s van wespen en dankzij het goede werk van de vele validatoren is het ook steeds vaker mogelijk om ze op naam te brengen. Op deze manier krijgen we jaar na jaar een beter beeld van de diversiteit die rond ons aanwezig is en hoe het ermee gesteld is.

Tekst: Maarten Wielandts, Win Vertommen en Jens D'Haeseleer (Natuurpunt Studie)