Het dof boomzonnetje, een nieuw korstmos voor Vlaanderen

Een brug vol korstmossen

Na een melding van de zeldzame gewone stuifmeelkorst door Danny Declercq trok Paul Geyselings naar natuurgebied de Wellemeersen om zelf een kijkje te gaan nemen. De groeiplaats van dit korstmos is een hardhouten brug die zonder behandeling de tand des tijds goed heeft doorstaan. Het hout is van nature vaak erg zuur, waardoor er kans is om bijzondere zuurminnende soorten te vinden. Paul had geluk, bij zijn bezoek op woensdag 8 februari vond hij op de brug, naast gewone stuifmeelkorst, nog andere bijzondere korstmossen: het vulkaanoogje, mooie exemplaren van kroezig en klein dooiermos en diverse algemene schild- en vingermossen en zelfs een plukje baardmos. 

Maar het mooiste moest nog komen: het dof boomzonnetje (Marchantiana asserigena) met kleine, doforanje tot roestbruine zwamvruchtlichamen (apotheciën) op een grijs thallus (het korstmos als geheel), met een onregelmatige, grijze thallusrand. Deze soort is kenmerkend voor zure twijgen en werd nog niet eerder gevonden in België. Ook in Nederland is dof boomzonnetje nog maar recent ontdekt, met een eerste vondst op twijgen van berk en struikhei.Struikhei is doorgaans niet of nauwelijks begroeid met lichenen en daarom ook niet erg in trek bij lichenologen (mensen die korstmossen bestuderen), wat mogelijk verklaart waarom dof boomzonnetje zolang onder de radar is gebleven.

Afbeelding

Dof boomzonnetje met zwamvruchtlichamen (apotheciën) van 0,2 tot 0,4 mm doorsnede (Foto: Paul Geyselings).

Uitzonderlijk dat er nieuwe korstmossen worden gevonden?  

Het is niet zo uitzonderlijk dat er nieuwe korstmossen voor Vlaanderen worden gevonden. Vorig jaar werden er nog 7 nieuwe soorten ontdekt. Wie zich specialiseert in deze soortengroep weet dat hij vroeg of laat op een nieuwe soort voor Vlaanderen stoot…. of beter nog een nieuwe soort voor de wetenschap. Het feit dat er weinig mensen naar korstmossen kijken, zorgt ervoor dat nog veel gebieden niet goed onderzocht zijn voor deze soortengroep. In de WBL zitten de specialisten van Vlaanderen en zij verwelkomen graag nieuwe leden die zich willen toeleggen op deze “kleine maar fijne soortengroep”, waar je al eens een loupe voor moet boven halen en/of een stukje moet mee nemen naar huis voor microscopie.  

Gelijkende soorten, maar onmiskenbaar

Het klein boomzonnetje (Athallia cerinella – Figuur A) en het gewoon boomzonnetje (Figuur B) worden wel regelmatig gevonden, maar zij verkiezen boomsoorten met een basische schors (b.v. populier). Zeer zeldzaam is het oranje boomzonnetje (Figuur C). Deze laatste werd na een afwezigheid van meer dan honderd jaar in Vlaanderen, recent nog op wilg gevonden in het natuurgebied De Vuile Plas, Kontich (2021). Hier hebben de apotheciën ook een uitgesproken grijze thallusrand, maar deze is dikker en regelmatig van vorm. Bovenal, bij geen van deze drie soorten hebben de apotheciën de karakteristieke doforanje tot roestbruine kleur. Samen met het zure substraat maakt het dat dof boomzonnetje nauwelijks te verwarren is met andere schors- of houtbewonende soorten. Vermoedelijk is Dof boomzonnetje niet zeldzaam op de heide op zure  twijgen van berk en struikhei. Ook in Denemarken wordt de soort al sinds 1946 regelmatig gemeld op twijgen van struikhei, kraaihei, bosbes, jeneverbes en sparren. Kijk jij mee uit naar deze soort? Vergeet je waarneming met foto niet te posten op waarnemingen.be en vermeld zeker op welke boom of struik de soort werd gevonden… of wie weet is het wel een houten brug. 

A. klein boomzonnetje  -  B. gewoon boomzonnetje  - C. oranje boomzonnetje

Tekst: Roosmarijn Steeman (Natuurpunt Studie) m.m.v. Paul Geyselings (Werkgroep Bryologie en lichenologie)

Foto's: Paul Geyselings