Hoe het verder moet met ons grootste Vlaamse klimaatproject

Het Sigmaplan is een toonaangevend Vlaams project, waarbij bescherming en natuurherstel hand in hand gaan. Gezien we best nog wat trotser mogen zijn op ons grootste klimaat(adaptatie)project, organiseerde Grenzeloze Schelde en Natuurpunt woensdag 8 november 2022 een inspiratiedag. We geven naar aanleiding hiervan enkele aandachtspunten mee waar Vlaanderen de komende jaren sterk op zal moeten inzetten als we onze regio nog beter willen beschermen tegen klimaatverstoring en waterbommen.

Het Sigmaplan neemt Vlaanderen in bescherming tegen overstromingen. Bij extreme weersomstandigheden kunnen de Schelde en haar zijrivieren gevaarlijk hoge waterstanden bereiken en zelfs overstromen. Daarom investeert het plan o.a. in een ketting van natuurlijke overstromingsgebieden.

Natuurpunt is altijd een erg grote fan geweest van het Sigmaplan. Vanaf het begin waren we zowel op het terrein als beleidsmatig betrokken bij de uitrol ervan. Ondertussen worden grote lappen van overstromingsgebieden zoals Bergenmeers, Wijmeers, Zennegat en Kalkense Meersen door Natuurpunt als natuurgebied beheerd. Daarnaast worden binnen Sigmagebieden die nog niet afgewerkt zijn, zowel langs de Schelde als de Grote en Kleine Nete, Dijle en andere bijrivieren delen reeds als natuurreservaten beheerd.

Wat steeds opnieuw in het oog springt is dat het Sigmaplan onze maatschappij ook geld opbrengt. Zo heeft Sigmaplan Demer volgens de maatschappelijke kosten-batenanalyse een rendabiliteit die minstens 31 miljoen euro bedraagt. Dit door vermeden overstromings- en droogteschade, het aanvullen van het grondwaterreservoir, verhoogde toeristisch-recreatieve waarde, noem maar op. Elke euro die we als maatschappij dus investeren in zulke natuurgebaseerde oplossingen verdient zich op een of andere manier dubbel en dik terug.

Vlaams vernuft 

We mogen daarnaast best nog wat trotser zijn op ons Sigmaplan. Heel wat technieken en instrumenten die het hart uitmaken van het Sigmaplan zijn immers op-en-top Vlaams. Zo worden veel gebieden uitgerust met speciale sluizen. Zulke hoge inwateringssluizen (GGG) laten elke dag een beetje water in en uit het gebied stromen - op het ritme van eb en vloed. Bij vloed stroomt er water binnen, bij eb stroomt het terug naar de rivier. Na verloop van tijd ontstaat door dit proces zeldzame getijdennatuur met slikken en schorren. Dit idee komt uit de koker van professor Meire en zijn team (Universiteit Antwerpen).

Ondertussen ontvangt het Sigmaplan jaarlijks heel wat officiële delegaties van landen die komen kijken hoe Vlaanderen zichzelf beschermt tegen overstromingen en klimaatverstoring. Van China over Brazilië tot Afrikaanse landen; allen zakten ze reeds af naar onze Schelde en zijn onder indruk van het vernuft en de meekoppelkansen dat het Sigmaplan biedt.

Niet slabakken nu

Helaas kampt het Sigmaplan als sinds het begin met een oud zeer: de structurele onderfinanciering die zorgt dat het project stevige vertraging oploopt. Hierdoor zal het plan nooit binnen de voorziene timing - tegen 2030 - gerealiseerd worden. De Vlaamse Waterweg, trekker van Sigma, spreekt naar eigen zeggen van een vertraging van 6 jaar. Natuurpunt vreest echter dat we met de huidige gang van zaken zullen uitlopen tot 2040, of later. Deze vertraging (onder meer, maar zeker niet alleen) aangestuurd door financiële bezuiniging ten koste van de beveiliging ­tegen overstromingen is volgens ons maatschappelijk onverantwoord.

‘Weerbaar Waterland’ toont de weg

Structurele financieringmoet waarborgen dat de doelstellingen tegen 2030 worden gehaald. Een oplossing hiervoor wordt aangereikt in het recente ‘Rapport Weerbaar Waterland’. Na de waterbom van vorig jaar stelde de Vlaamse Regering een expertenpanel hoogwaterbeveiliging aan. Het panel bracht onderbouwd advies uit om Vlaanderen beter te beveiligen tegen hoogwater en gaf ook voor Sigma enkele aanbevelingen mee.

Zo pleit het panel voor een ‘Verankerd Waterzekerheidsfonds’ waarbij er wordt afgestapt van jaarlijkse projectbudgetten en er wordt gemikt op een legislatuuroverschrijdende systeemaanpak. Men oppert dus, wat het waterbeleid betreft, om te komen tot structurele financiering voor de lange termijn, bijvoorbeeld door een decretaal verankerd fonds op te zetten, naar het voorbeeld van het Deltafonds in Nederland. Op die manier zijn projecten niet langer afhankelijk van de goodwill van politiek en raden van bestuur die betrokken zijn bij het Sigmaplan. Het is lovenswaardig dat Minister-president Jambon tijdens zijn recente Septemberverklaring 60 miljoen euro extra vrijgaf voor het Sigmaplan, maar net dit ad hoc toestoppen van (eenmalige) financiële injecties maakt het tijdig klaar geraken van het project zo onzeker.

Hete adem van klimaatverandering

Een tweede heikel punt is de klimaatverandering, die sneller dan verwacht lijkt toe te slaan. In de huidige versie, het geactualiseerde Sigmaplan van 2005, werd voor de zeespiegelstijging rekening gehouden met een midden-scenario, waarbij men rekening houdt met een 60 cm zeespiegelstijging. Maar volstaat dit? Volgens het recente IPCC-rapport alvast niet. Ondertussen werd België ook getroffen door extreme weerfenomenen zoals de waterbom . Deze leidde ook in Vlaanderen tot een zomeroverstroming in de Demer, wat een enorme ravage aanrichtte aan de Europees belangrijke natuurwaarden van de vallei.  Fenomenen die steeds meer worden toegeschreven aan het gevolg van klimaatverstoring. 

Opnieuw pleit het expertenpanel voor anticipatie hierop. Zo zouden de doorgerekende scenario’s waarop het Sigmaplan zich baseert ook rekening moeten houden met het extremere hoge-impactklimaatscenario tot 2100, met naast de zeespiegelstijging ook de toenemende kans op extreme bovendebieten en op de coïncidentie (toeval) van zulke bovendebieten en een stormvloed. Op korte termijn moet dus worden afgetoetst of het geactualiseerde Sigmaplan wel klimaatrobuust genoeg is. Mocht dat niet zo zijn, dan lijkt het een evidentie dat we de geplande reservegebieden verder ontwikkelen en zo nodig nieuwe zoekzones bekijken. Enkel indien we bovenstaande aandachtspunten zo snel mogelijk beginnen in te plannen, maken we volgens Natuurpunt van het Sigmaplan een robuust beveiligingsproject waarmee Vlaanderen de nodige veiligheidsbuffers inbouwt om veel menselijk leed en enorme materiële schade te herleiden tot een absoluut minimum.