Natuur kreunt onder droogte en hitte

Droog, droger, droogst: na een extreme droogte in 2018, zakken de grondwaterstanden dit jaar nog dieper weg. De droogtecommissie kondigde voor heel Vlaanderen code oranje aan, voor hitte is het intussen code rood. Regen valt er nauwelijks en het is snikheet. Dat laat zich voelen in de natuur: jonge amfibieën komen in de problemen, weidevogels vinden nauwelijks regenwormen en bomen verzwakken door droogtestress.  

Volgens de actuele grondwaterstandsindicator stond op 7 juli 2019 ongeveer een derde van de grondwaterstanden zeer laag. Bijna 40% van de locaties liet in juli zelfs een historisch lage grondwaterstand optekenen. De toestand is vergelijkbaar met begin juli 2018. De nakende hittegolf en het gebrek aan regen is geen goed nieuws voor soorten die gebonden zijn aan water.

Amfibieën leggen hun eitjes in het water, vooral in maart en april. Uit de eitjes komen larven, die zich langzaam ontwikkelen tot kleine kikkertjes, padden en salamanders. De larven halen zuurstof uit het water, via uitwendige kieuwen. De meeste larven zitten eind juli nog in de poelen. Vooral voor soorten met een trage ontwikkeling worden de komende weken cruciaal. De meeste larven van de zeldzame kamsalamander verlaten het water pas in augustus.  Valt een poel vroeger droog, dan zijn die larven als vissen op het droge: ten dode opgeschreven.

De druk op het weinige water neemt sterk toe. Poelen die twee weken geleden nog vol kikkerlarven zaten, lijken nu larven- en levenloos. Niet dat de poelen al zijn uitgedroogd, dat niet. Er is nog water, maar het vee komt met deze warme dagen almaar vaker in de poelen drinken. Koeien laten daarbij veel uitwerpselen in de poel achter, waardoor de waterkwaliteit op enkele dagen tijd zeer sterk is gedaald en de  amfibielarven er het loodje bij leggen.

Maar ook op andere fronten slaat de droogte toe. Door de droogte zijn heel wat bomen minder weerbaar. De droogte van vorige zomer heeft ertoe geleid dat vooral naaldhoutbestanden werden aangetast door de letterzetter. Dit is een klein, glanzend roodbruin tot zwart kevertje dat in het voorjaar een gang boort onder de bast van verzwakte bomen. Aan beide zijden van die 7 - 15 cm lange ‘moedergang’ worden de eieren in nisjes afgezet. De witte, pootloze laven vreten zich dan een gang, min of meer loodrecht op de moedergang, waardoor een mooi symmetrisch patroon ontstaat, net als van een letterzetter. Na een keveraanval valt de bast af en kan de aangetaste boom sterven. Overal in Vlaanderen zie je dit jaar dode naaldhoutbestanden verschijnen en vermoedelijk zullen ook dit jaar heel wat nieuwe bestanden worden aangetast.

En ook voor vogels wordt het lastig. Zeker voor vogels die het moeten hebben van bodembewonende ongewervelden als regenwormen. Veel van die ongewervelden volgen de grondwatertafel. Zakt de grondwatertafel, dan gaan ook ongewervelden dieper de bodem in, buiten het bereik van de snavels van soorten als de grutto, de tureluur en de kievit, soorten die het sowieso al erg moeilijk hebben. Voor tuinvogels kan een laag schaaltje met vers water soelaas bieden. 

Afbeelding

De kievit heeft het al moeilijk en z'n voedsel dreigt nog moeilijker bereikbaar te worden (foto: Wim Dirckx)

Zelfs voor warmteminnende soorten als een aantal dag- en nachtvlinders schuilt er een gevaar. De eitjes van heel wat soorten moeten de komende weken nog uitkomen. Rupsen gaan dan op zoek naar verse bladeren van hun waardplanten, om zich te voeden. Door de droogte zijn echter heel wat waardplanten helemaal verdord en is er geen of onvoldoende voedsel. Dit fenomeen trad in 2018 al op bij netelvlinders als de dagpauwoog en het landkaartje, die dan ook deze zomer nagenoeg lijken te ontbreken. Maar vlinders moeten niet alleen vliegen, ze moeten ook eten. Veel bloemen staan nu zodanig onder stress dat ze nauwelijks nog nectar bevatten. Vlinders en bijen hebben er niks aan. Kijk maar eens in een verdorde berm hoe weinig beestjes er momenteel nectar zoeken op knoopkruid (anders één van de voornaamste nectarplanten). Vooral op forse kruiden met diepe wortels die op wat vochtigere plaatsen staan, zoals akkerdistel, koninginnenkruid en jakobskruiskruid, zie je plaatselijk veel vlinders bij elkaar.  

Als periodes van aanhoudende droogte het nieuwe normaal worden, dan kan dat de doodsteek zijn voor soorten die het nu al moeilijk hebben in Vlaanderen. Eén mislukt voortplantingsjaar valt te compenseren, maar al te vaak moet het niet gebeuren. En net daar wringt het schoentje, aangezien er almaar meer eensgezindheid bestaat over het feit dat hittegolven zich almaar vaker zullen aandienen. 

Tekst: Dominique Verbelen, Natuurpunt Studie
Foto: Sam Van de Poel, Wim Dirckx