Ook in 2023 waren paddenstoelen populair

Paddenstoelen zijn niet gemakkelijk

De meeste paddenstoelen zijn zeer tijdelijke verschijningen, je moet op het juiste moment op de juiste plaats zijn, waardoor het altijd een beetje onvoorspelbaar blijft wat je allemaal in een natuurgebied kan tegenkomen. Een doorwinterde paddenstoelenkenner weet op den duur welke soorten hij kan verwachten omdat de meeste soorten wel een sterke ecologische voorkeur hebben. Zo zijn er heel wat soorten die bijvoorbeeld enkel op zure, voedselarme bodems groeien en enkel bij een bepaalde boomsoort. Bij heide kan je bijvoorbeeld in oktober en november op zoek gaan naar de heideknotszwam. Maar zo eenvoudig is het niet altijd, er komen elk jaar nieuwe inzichten op basis van DNA-onderzoek, soortconcepten veranderen, microscopie is nodig om heel wat paddenstoelen met zekerheid op naam te brengen. En er zijn echt wel heel veel soorten paddenstoelen…. en elk jaar komen er nieuwe soorten bij, zowel soorten die nog nooit werden waargenomen in Vlaanderen/België als nieuwe soorten voor de wetenschap.  

Het succes van ObsIdentify

Foto’s maken en informatie opzoeken was nog nooit zo gemakkelijk. En hoewel paddenstoelen niet de meest ideale groep is om met één foto de juiste naam te vinden en tal van belangrijke identificatiekenmerken niet in een foto passen (geur, in bepaalde gevallen zelfs smaak, …) lukt het soms toch verrassend goed om je door ObsIdentify op het juiste spoor te laten brengen. Met dat spoor kan je dan starten en beginnen uitzoeken of die determinatie wel klopt. Op deze manier is de drempel om met paddenstoelen te starten serieus verlaagd en zijn we dus van 7.000 tellers in 2020 naar 17.220 gegaan. Hiermee is het aantal foto’s in waarnemingen.be ook spectaculair gestegen naar 457.365 foto’s van 356.536 waarnemingen. 92% van de waarnemingen werden dus gedocumenteerd met een foto, in 2022 was dat 93%. Ervaren waarnemers plaatsen niet bij elke banale soort een foto, we kunnen dus wellicht spreken van een lichte toename aan ervaren waarnemers. 

Opvallend is dat in oktober 41% van de ObsIdentify-identificaties tot de paddenstoelengroep behoorden, in november was dat zelfs 50%. De dag waarop de meeste paddenstoelen werden gefotografeerd was 1 november, het waren er 24.019. Het aantal identificaties door ObsIdentify ligt wel 5 keer hoger dan het aantal waarnemingen dat effectief in waarnemingen.be belandt. Dat maakt dat we nu rond de 2 miljoen identificaties zitten in oktober en november, een duizelingwekkend cijfer.

Meest waargenomen en meest gefotografeerde soorten

De meest waargenomen en meest gefotografeerde soort blijft de gewone zwavelkop, gevolgd door de gele aardappelbovist en de vliegenzwam op de derde plaats. Opvallend is ook dat “Paddenstoel onbekend” op de tweede plaats staat van meest gefotografeerde soort. Zo blijkt toch dat veel foto’s onvoldoende kenmerken tonen of niet goed genoeg zijn om de soorten op naam te brengen.  

Er blijken toch wat verschuivingen te zijn in de top 3 van meest gefotografeerde soorten: de winnaars van vorig jaar sombere honingzwam (nu op 48) en gewone beurszwam (nu op 60) zakten heel wat plaatsen naar beneden. 

Zo zie je maar dat het ene paddenstoelenseizoen het andere niet is. Vorig jaar bleek gele aardappelbovist een opvallende afwezige en die had dit jaar dan weer een topjaar. Het aantal waargenomen soorten is trouwens ook wat lager dan vorig jaar, wellicht te wijten aan de herfst die plots intrad in augustus en dat er toen al veel soorten vrucht(licham)en vormden die in oktober en november niet opnieuw vruchten vormden. 

Nieuwe groeiplaatsen

De soort die op de meeste groeiplaatsen werd waargenomen is opnieuw de gewone zwavelkop (3853 kilometerhokken), gevolgd door de geschubde inktzwam (3379 hokken) en de vliegenzwam (2507 hokken). Als we kijken naar de soort die op de meeste nieuwe plaatsen (1x1kilometerhokken) werd gevonden dan is dit ook weer de gewone zwavelkop, gevolgd door de geschubde inktzwam en de gele aardappelbovist. Deze algemene soorten werden nog steeds niet op elke km² waar ze kunnen voorkomen in België waargenomen. Vorig jaar dachten we nog dat de geschubde inktzwam op alle plekken gezien was, omdat hij er toen geen nieuwe groeiplaatsen bij kreeg. Maar dat bleek dus gewoon een minder goed jaar voor deze soort.   

Afbeelding

Jan Soors

Ook zeldzame soorten kregen er nieuwe groeiplaatsen bij. De inktviszwam, hoe opvallend en mooi ook, kunnen we niet meer zeldzaam noemen. Hij was al gekend van 376 hokken (2000-2022) en kreeg er in 2023 nog eens 101 hokken bij. De traliestinkzwam was met 78 hokken iets zeldzamer, maar kreeg er dit jaar wel 27 bij.  De oranje oesterzwam kreeg er maar liefst 174 hokken bij en zit nu aan 530 hokken. Met 28 hokken erbij zit de gele hersentrilzwam nu aan 155 hokken. 

Zeldzame soorten om naar uit te kijken

Een aantal zeldzame soorten doken weer op. Het roze trechtertje, een soort van vermolmd hout die in 2020 voor het eerst opdook in de Benelux, verscheen in 2023 in het Rivierenhof in Antwerpen op een rottende stronk van populier. Ook in Willebroek in het Blaasveldbroek verscheen de soort in 2023 op een half vergane stronk van populier. Het ziet ernaar uit dat we deze soort nog her en der mogen verwachten als we gericht gaan zoeken op rot populierenhout. De netkousgeweizwam kreeg er twee nieuwe groeiplaatsen bij (Helchteren en Genk), voor het eerst werd de soort ook waargenomen in Limburg. De oranje sparrenhoutzwam werd in 2020 voor het eerst waargenomen in Bokrijk, in 2021 werd de soort gezien in het Zoniënwoud op beuk (Hoeilaart). In 2023 kreeg deze soort er twee nieuwe groeiplaatsen bij: in Watermaal-Bosvoorde langs de Hoefijzervijver en in As op de Klaverberg. Ook dit is een soort om naar uit te kijken…maar let goed op, deze lijkt sterk op de vermiljoenhoutzwam, ook een opvallende oranje soort die ook ooit zeldzaam was.

Paddenstoelentwitchers

Het fenomeen twitchen ontstond bij vogelaars. Zij houden minutieus een landelijke lijst bij van de soorten die ze al in België gezien hebben. Als er dan eens een nieuwe dwaalgast opduikt, dan is dat de kans bij uitstek om nog een extra vogel op de lijst te krijgen en is het “allen daarheen”. We merken dat onze paddenstoelenchallenge ook aanmoedigt om te gaan twitchen. Gelukkig staan paddenstoelen er doorgaans iets langer en veranderen ze niet van plaats zoals een vogel. Ideaal dus om op basis van waarnemingen.be een paddenstoelenuitje voor te bereiden. In augustus 2023 werd de ruige taaiplaat na 40 jaar terug gespot in Vlaanderen in Het Leen in Eeklo, de soort heeft hier nog tot begin november staan pronken en kreeg heel wat bewonderaars. 

Natuuracademie organiseerde in het najaar een online paddenstoelencursus die bestond uit twee lessen. Tweehonderd mensen konden op die manier kennis maken met de paddenstoelen. Zo'n cursus kan een handige opstap zijn om je verder in deze materie te verdiepen.

Wie zag de meeste soorten? 

Met 566 soorten kronen we dit jaar Henri Stappaerts als winnaar van de challenge. Henri kijkt al meer dan 20  jaar naar paddenstoelen en deed zijn kennis eerst op bij de Wielewaal en daarna bij de Antwerpse mycologische kring, waar hij nog steeds actief is. Henri heeft zich de laatste jaren toegelegd op microfungi die voorkomen op bomen, kruiden en uitwerpselen van herbivoren, soorten die je enkel op basis van microscopische kenmerken op naam kan brengen. Die specialisatie leidt tot talrijke nieuwe vondsten voor Vlaanderen en zelfs België. In 2023 voegde hij 10 nieuwe soorten toe aan onze landelijke paddenstoelenlijst. Zijn strafste vondst van 2023 is ongetwijfeld Tetraploa aristata, een zwam die nog geen Nederlandse naam heeft (dus ook nog niet bekend uit Nederland). Die vond hij op een stengel van bamboe die hij verzamelde in het Arboretum van Kalmthout. Hij werd bij microscopisch onderzoek geconfronteerd met “buitenaardse wezentjes” die de losse sporen Tetraploa aristata bleken te zijn, een zeldzame fotogenieke soort die zeer oud is want ze is zelfs bekend uit fossiele gesteenten.

Waar werden de meeste soorten gezien?  

In het Zoniënwoud werden in 2023 in oktober en november de meeste soorten waargenomen (430). Op de tweede plaats volgt het Meerdaalwoud met 426 soorten, Landschap de Liereman (winnaar van vorig jaar) heeft nu de derde plaats met 363 soorten. Kijken we naar het aantal waarnemingen, dan staat het Meerdaalwoud ruim op kop met 9081 waarnemingen, daarna volgen Zoniënwoud (6926) en Kalmthoutse heide (5037). In het Zoniënwoud vinden we soorten terug die nergens anders te vinden zijn in Vlaanderen.     

Gaat het goed met de paddenstoelen? 

Ondanks zoveel paddenstoelenwaarnemingen kunnen we niet zeggen dat het goed gaat met de paddenstoelen. Vooral bij de symbionten zijn er heel wat soorten die steeds zeldzamer worden. De Rode Lijst van Paddenstoelen in Vlaanderen werd opgemaakt in 1999, en er is nu groen licht gegeven om een nieuwe Rode Lijst te maken. Het is belangrijk om kennis te vergaren over verspreiding en zeldzaamheid van soorten om ze te kunnen beschermen. Gelukkig gaat het met de kennis van de paddenstoelen de goede kant uit, want die kennis hebben we broodnodig om deze vroeger vaak vergeten groep te beschermen. 

Tekst: Roosmarijn Steeman (Natuurpunt Studie)