Opinie - Kans voor trend- en stijlbreuk in Vlaams natuurbeleid

Deze opinie verscheen in De Standaard (7/2/2019)

Koen Van den Heuvel (CD&V) staat als opvolger van minister Schauvliege voor een belangrijke uitdaging: hoe creëren we een leefbare toekomst, waarin plaats is voor duurzame landbouw én veerkrachtige natuur? Het antwoord ligt in enkele sleuteldossiers: de betonstop, een groener landbouwbeleid en een betere bescherming van zonevreemde bossen. De klimaatbetogingen maken duidelijk dat de tijd rijp is voor een trendbreuk richting sterker klimaat- en natuurbeleid.

Het poldermodel botst op zijn grenzen

De laatste jaren is er te weinig vooruitgang geboekt in de grote natuurdossiers: het Europees natuurbeleid, de uitvoering van de betonstop, het groener maken van het landbouwbeleid, werken met natuur aan klimaatadaptatie, robuuste en verbonden natuurgebieden en de bescherming van zonevreemde bossen. De gevolgen daarvan zijn op het terrein duidelijk te merken: in de schaarse open ruimte draaien de betonmolens harder dan ooit, meer dan 50% van onze Europees beschermde soorten dreigen op termijn te verdwijnen en 60.000 hectare zonevreemde bossen zijn nog altijd niet beschermd.

De bescheiden successen zijn te beperkt om de natuur, het klimaat en ook onszelf te redden. Het dikwijls bewierookte compromismodel - in Nederland kreeg het de naam ‘polderen’ - botst op haar limieten, omdat het niet in staat is om groot te denken en zo nieuwe oplossingen te zoeken. Zo werkt het niet om landbouwers louter nieuwe restricties op te leggen om bijvoorbeeld het mestprobleem in te perken. Het voorbije mestactieplan slaagde er daarom niet in de waterkwaliteit te verbeteren.

Een concreet voorbeeld van de weg vooruit: bootcamp

Enkele weken geleden nam Natuurpunt zelf de proef op de som en nodigde twintig jonge landbouwers en natuurbeschermers uit in een mooie vierkantshoeve om 24 uur lang te leren over elkaars uitdagingen, frustraties maar ook passies. Vooral dat laatste bleek een gamechanger van formaat. Wanneer mensen uit hun hart begonnen te praten, kwam respect bovendrijven en verdween polarisatie. In zo’n context ontstond een bereidheid om naar oplossingen te zoeken die boer én natuur aan boord kon houden - zonder taboes. Een verfrissend experiment dat inspiratie kan bieden voor de nieuwe minister.

Wederzijds vertrouwen en respect

Meer vertrouwen en respect dus. Want als er vertrouwen is, zijn mensen ook bereid eigen stellingen even te parkeren, en vanuit raakvlakken en respect voor elkaars engagement en bekommernissen te praten met elkaar. Het werkt niet om alleen maar gelijk te hebben in je eigen loopgracht.

Een minister, zeker als die over de superportefeuille van omgeving, natuur en landbouw beschikt, kan daar een doorslaggevende rol in spelen. Een minister heeft de regie in handen in haar beleidsdomein. Hij of zij zet de sfeer. Door stakeholders fundamenteel in debat te laten gaan over de toekomst van onze maatschappij, met inbegrip van onze landbouw, onze natuur en ons klimaat, kunnen we grote stappen vooruit zetten in de voorliggende dossiers.

Moeilijke beslissingen nemen en uitleggen

Maar met vertrouwen alleen komen we er niet. Vlaanderen moet durven denken op lange termijn. Over de betonstop, bijvoorbeeld: in 2016 beloofde de regering nog een betonstop. Het tempo waarin we ruimte verslinden moet drastisch dalen, van ruim 6 ha/dag vandaag, naar 3 ha in 2025, tot 0 hectare in 2040. Studies wijzen op de maatschappelijke, economische en ecologische voordelen van zo’n betonstop. De winst in euro’s: 4 miljard.

Maar te vaak komt de regering met een reeks achterpoortjes, of schuift ze de hete aardappel door tot op het niveau van de vergunningverlener, meestal de gemeente. De regering slaagde er vorig jaar zelfs in om de bouwregels in waardevolle landschappen te versoepelen, en overweegt nu ook een algemeen pardon voor bouwmisdrijven in plaats van bestaande bouwregels te handhaven. Dit moet anders. Nog al te vaak landt de regering op een uitgehold compromis. Onderweg dreigt de enorme maatschappelijke winst van de betonstop te sneuvelen.

Wie A zegt, moet ook B zeggen. Wie een langetermijnbeleid uitstippelt, moet dat beleid ook verdedigen en uitleggen aan zijn achterban. En na blitse aankondigingen, moeten de nodige stappen genomen worden om het beleid uit te voeren.

No nature, no future

Natuur is het krachtigste wapen in de strijd tegen klimaatverandering: zowel om de temperatuurstijging te beperken als om ons aan te passen aan de gevolgen daarvan. Koolstof wordt opgeslagen in bossen, venen en graslanden. Modellen voorspellen zowel hevige neerslag als droge periodes: overstromingsgebieden langs de rivieren en wetlands bufferen water bij stortbuien en zorgen voor het aanvullen van de grondwaterlagen. Een zachte kustlijn met natuurlijke stranden en duinen groeit mee met een stijgende zeespiegel. Natuur in de stad doet dienst als een natuurlijke airco. Natuurgebaseerde oplossingen werken vaak beter dan technische en zijn goedkoper. Natuur kan niet anders dan een volwaardig hoofdstuk in het beleid zijn. En dat vergt investeringen. Investeringen in natuur waarvan we trouwens ook gewoon kunnen genieten.

Op een foto van de klimaatmarsen stond een meisje met de slogan: No Nature, No Future. De jonge actievoerders trotseerden weer en wind om hun stem te laten horen voor een sterker klimaatbeleid, en hebben begrepen dat een krachtig natuurbeleid daarvoor een absolute voorwaarde is. We gaan graag samen met minister Van den Heuvel, en alle sectoren, burgers en overheden, de uitdaging aan om daaraan te werken de komende 4 maanden. De tijd is rijp voor een trendbreuk.

Lieven De Schamphelaere, voorzitter Natuurpunt