Orchideeën: frivole ambassadeurs van topnatuur

Sierlijk, kleurig en erg zeldzaam: wilde orchideeën spreken niet toevallig tot de verbeelding van heel wat natuurliefhebbers. Natuurpunt werkte mee aan twee nieuwe veldgidsen voor orchideeën in de Benelux en Europa.

De haast magnetiserende aantrekkingskracht van wilde orchideeën is niet moeilijk te verklaren: de knappe verschijningen geven kleur aan graslanden. Bovendien zijn de meeste soorten vrij zeldzaam, en staan ze op de Rode Lijst. Heel wat soorten komen bovendien enkel voor in topnatuurgebieden en vormen er een indicatie van hoge natuurwaarde. Het zijn de frivole ambassadeurs van topnatuur: vaak zijn ze het resultaat van decennialang natuurbeheer zonder vermesting of verstoring. Natuurpunt beheert heel wat gebieden met orchideeën, zoals bijvoorbeeld het Silsombos waar er elk jaar duizenden exemplaren Gevlekte orchis worden geteld.

Aangezien de meeste orchideeën zeer gevoelig en bedreigd zijn, en vaak ook gegeerd zijn bij tuiniers, staan ze allemaal op de lijst van wettelijk beschermde planten in België. Het gebeurt jammer genoeg nog altijd dat wilde orchideeën uitgestoken worden en in tuinen belanden. Geen verstandig idee, want de uitgestoken planten overleven het bijna nooit. Orchideeën zijn namelijk zodanig aangepast aan hun oorspronkelijke groeiplaats (met specifieke bodemschimmels) dat ze het zonder die hechte samenwerking op een andere plek gewoon niet redden. Planten die je kan kopen bij kwekers werden onder laboratoriumomstandigheden gezaaid en zijn daarom veel minder afhankelijk van schimmels en specifieke bodemomstandigheden.

En er zijn nog meer merkwaardige troeven die inheemse orchideeën de aandacht van natuurliefhebbers opleveren. Vele soorten hebben een uniek bestuivingsmechanisme ontwikkeld, waarbij list en bedrog wordt toegepast om de bestuiving te laten lukken. Zo verleiden Bijenorchis, Vliegenorchis en Hommelorchis hun bestuivers door het uiterlijk van de partners na te bootsen. Ook bijzonder is de samenlevingsvorm met schimmels in de bodem om tot kieming te komen. Orchideeënzaden zijn zeer klein en hebben geen reservevoedsel bij zich om te kiemen waardoor externe hulp van een schimmel onontbeerlijk is. Bovendien doen sommige soorten er meer dan 10 jaar over vooraleer ze voor de eerste keer tot bloei komen.

49 soorten
In ons land zijn er 49 soorten inheemse orchideeën bekend en nog een aantal ondersoorten. De meeste zijn vrij tot zeer zeldzaam. Van sommige soorten hebben we slechts één of twee vindplaatsen: Koraalwortel, Herfstschroeforchis, Paarse aspergeorchis, Groenknolorchis, Witte Muggenorchis, Veenmosorchis of Spinnenorchis. Van nog meer soorten kan het aantal planten op Belgisch grondgebied op één of twee handen geteld worden.

Afbeelding

Ook bijzonder: de namen die orchideeën gekregen hebben. Of wat dacht je van het Soldaatje? (foto: Marc Herremans)

Orchideeën op naam brengen is niet altijd gemakkelijk. Een goede veldgids kan je daarbij helpen. Recent verscheen de vertaling van het standaardwerk dat werd geschreven door de Deense professor Henrik Pedersen en geïllustreerd werd door de bekende Zweedse illustrator Bo Mossberg: Orchideeën van Europa. De tekeningen zijn heel gedetailleerd, maar ook artistiek, het zijn echte juweeltjes. De Nederlandstalige editie is voorzien van verspreidingsgegevens voor Nederland en België in samenwerking met Floron, de werkgroep Europese orchideeën van KNNV, de Orchideeënvereniging Vlaanderen, INBO en Natuurpunt.

In oktober mag je een tweede orchideeënboek verwachten, van Karel Kreutz. Een fotogids waarin 55 orchideeën uit de Benelux worden behandeld. De nadruk ligt op het beeld; voor elke soort wordt een overzichtsfoto van de groeiplaats getoond, plus verschillende foto’s die inzoomen op de onderscheidende kenmerken. Wil je een bericht te ontvangen wanneer dit boek beschikbaar is in de Natuurpuntwinkel, dan kan je hier je mailadres achterlaten.

Tekst: Walter Van den Bussche, SEMO & Roosmarijn Steeman, Natuurpunt
Foto: Marc Herremans, Wim Dirckx