Vrijwilligers brengen 5 kraamkolonies in kaart van uitgestorven gewaande mopsvleermuis

Tot 2014 stond de mopsvleermuis in Vlaanderen geboekstaafd als uitgestorven. Sindsdien hebben vrijwilligers in het noordelijk deel van Oost-Vlaanderen maar liefst vijf kraamkolonies gevonden, goed voor een populatiegrootte van 150 tot 200 dieren. Toch blijft de soort ernstig bedreigd. Onderzoek naar het gedrag van de mopsvleermuis bracht verrassende feiten aan het licht: zo bleken gezenderde dieren wel 50 km op één nacht af te leggen.

In augustus 2014 werd met één toevallige geluidsopname de aanwezigheid van een mopsvleermuis bevestigd in het Oost-Vlaamse Waasmunster. Dit was zeer opmerkelijk nieuws want de soort was officieel uitgestorven verklaard in Vlaanderen. De laatste bevestigde waarneming dateerde toen al van 13 jaar eerder, in West-Vlaanderen.

Onder leiding van Joris Everaert, die de soort herontdekte, hebben vrijwilligers van de Vleermuizenwerkgroep van Natuurpunt, vzw Durme en Stichting Het Zeeuwse Landschap sinds het najaar van 2014 intensief onderzoek verricht met batdetectors, warmtebeeldkijkers en zendertjes. Bij het zenderonderzoek werden telkens tijdens de zomer vrouwtjes van de mopsvleermuis gevangen en voorzien van een klein zendertje dat op de rug kleeft en na 1 à 2 weken automatisch afvalt. Met behulp van ontvangers en antennes kan de locatie van de dieren dan real-time worden bepaald, niet alleen overdag in de kraamkolonie (waar de vrouwtjes hun jongen grootbrengen), maar ook in de gebieden waar ze ’s nachts op insecten gaan jagen.

Afbeelding

Met de 'bat-mobiel' gingen vrijwilligers op zoek naar gezenderde mopsvleermuizen. Foto: Joris Everaert

Sinds 2015 zijn al 5 kraamkolonie-locaties gevonden in het noordelijk deel van Oost-Vlaanderen: in Belsele (Sint-Niklaas), in het Heirnissebos in Sinaai (Sint-Niklaas), in het Wullebos (Moerbeke-Stekene), in het Heidebos (Wachtebeke) en in de bossen van het provinciaal domein Puyenbroeck (Wachtebeke). In Belsele was de kolonie gesitueerd achter het vensterluik van een huis. De andere kolonies werden aangetroffen achter de losse schors van dode canadapopulieren, grove dennen of Amerikaanse eiken.

Op basis van batdetector-waarnemingen was er ook het vermoeden van een kraamkolonie ter hoogte van het Stropersbos in Stekene of net over de grens thv. Clinge en Sint Jansteen in Zeeland, maar voorlopig kon dit niet bevestigd worden. De populatie wordt geschat op ongeveer 150 tot 200 dieren, inclusief mannetjes. Dit is meteen ook de totale populatie van Vlaanderen want de soort is nergens anders in Vlaanderen nog vastgesteld. Samengevat: de soort blijkt nog aanwezig te zijn in en rond bijna alle grote boscomplexen van het noordelijk deel van Oost-Vlaanderen (Waasland en omgeving). Dat is beter nieuws dan verwacht.

Afbeelding

Meest recente verspreidingskaart van de mopsvleermuis: gekende kraamkolonielocaties, 300m buffer rond alle waarnemingen met batdetector of op basis van gezenderde dieren, en de gekende vliegroutes (onderbroken lijn = vermoedelijke ligging van de route).

50 km per nacht

Bij het in kaart brengen van het leefgebied van de mopsvleermuis kwamen ook grote verrassingen aan het licht. Sommige gezenderde dieren vlogen ’s nachts vele kilometers naar de jachtgebieden. Het langeafstandsrecord is in handen van een gezenderd vrouwtje uit de kolonie van het Heidebos, dat in sommige nachten via een omweg in Nederland ook nog een bezoek bracht aan de bossen van Stekene ten noorden van de E34, om daarna weer langs dezelfde route terug te keren. Heen en terug legde ze daarbij een verbluffende 50 km af in één nacht. Een ander gezenderd vrouwtje, van de kolonie in Belsele, ging elke nacht 7 tot 10 km zuidelijker gaan jagen in de bossen en schorren langs de Durme in Waasmunster en Hamme. Maar op een windstille warme nacht ging ze langs de Durme nog verder oostwaarts tot aan de wilgenschorren langs de Sombeekse meersen, heen en terug ook een mooie 30 km. Dit vrouwtje vloog bovendien ook elke nacht over de E17 thv. de bossen van Waasmunster waar de snelweg diep in de cuestarug ingegraven ligt.

Afbeelding

Mopsvleermuisvrouwtjes, klaar om gezenderd te worden. Foto: Bram Conings

Van uitgestorven gewaand naar bedreigd

Helaas zijn de bevindingen rond de mopsvleermuis slechts een lichtpuntje in de duisternis voor de Vlaamse vleermuizen. De soort zal nu wellicht een status ‘met uitsterven bedreigd’ krijgen en vervoegt daarmee verschillende andere vleermuissoorten die momenteel in acuut gevaar zijn in Vlaanderen. Oorzaken zijn onder andere het kappen van (potentiële) koloniebomen, het onvoorzichtig renoveren of slopen van gebouwen, het verdwijnen van geschikt leefgebied en natuurlijke verbindingen, en het gebruik van pesticiden met vergiftiging en afname van prooien (insecten). Maar ook lichtvervuiling, lawaai, aanvaringen met windturbines en predatie door katten zetten de populaties onder druk.

Wie meer te weten wil komen over vleermuizen kan tijdens de komende twee weekends op verschillende locaties in Vlaanderen deelnemen aan de Nacht van de Vleermuis. Een overzicht van alle activiteiten vind je op www.nachtvandevleermuis.be.

Tekst en kaart: Joris Everaert (vzw Durme, Zoogdierenwerkgroep Waas, Durme & Schelde, Natuurpunt Vleermuizenwerkgroep Oost-Vlaanderen)