‘Witteren’ erkend als immaterieel erfgoed door Unesco

Unesco heeft beslist om de traditionele irrigatie – witteren – op de ‘Representatieve Lijst van het Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid’ te plaatsen. Het is een eeuwenoude landbouwtechniek, waarbij stromend water via sloten en greppels tot op het grasland geleid wordt. Deze praktijk verdween grotendeels door de opkomst van moderne landbouwmachines en kunstmest, maar in de Grote Watering in Lommel-Kolonie houden vrijwilligers de traditie in ere. Deze erkenning is een pluim op hun hoed.

Traditionele irrigatie van grasland – in Vlaanderen ook wel witteren genoemd - is een eeuwenoude landbouwtechniek, waarbij stromend water via sloten en greppels tot op het grasland wordt geleid. Witteraars gebruiken enkel de zwaartekracht en de natuurlijke stroming van het water, zonder inzet van pompsystemen. In grote delen van Europa werd grasland vanaf de vroege middeleeuwen tot diep in de twintigste eeuw op deze manier bevloeid, ook bij ons in België. Hierdoor ontstond ook een unieke biotoop van zeldzame planten en dieren. Dankzij de aanvoer van kalkrijk water groeien er kalkminnende planten op de anders arme zandgrond, zoals grote pimpernel, bonte krokus, herfsttijloos, weideklokje, beemdkroon, gulden sleutelbloem of zwartblauwe rapunzel. Die brengen op hun beurt weer bijzondere insecten met zich mee. Voor het onderhoud van de vloeiweiden en de daarbij gebruikte technieken kan Natuurpunt al vele jaren rekenen op de gewaardeerde financiële steun van Departement Onroerend Erfgoed via een erfgoedpremie.

Ook elders in de Kempen zijn nog overblijfselen te vinden van historische vloeiweiden. In Mol is het witteren vorig jaar heropgestart in De Maat. En ook op andere plaatsen in Europa wordt de techniek nog actief toegepast. Om het witteren op de lijst van immaterieel erfgoed te krijgen werkten heel wat landen samen om een dossier in te dienen. In Vlaanderen trok het Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG) aan de kar en het werkte intensief samen met de witteraars uit Lommel. Vertegenwoordigers uit Oostenrijk, Duitsland, Italië, Luxemburg, Nederland en Zwitserland schreven mee aan het dossier en werden nu ook op de Unesco-lijst geplaatst zodat we kunnen spreken van een heus netwerk van ‘Witteraars’.

Afbeelding

Het is een symbolische erkenning, maar wel eentje op wereldniveau. Het witteren wordt op deze manier voor heel de wereld in de kijker gezet. We hopen dan ook dat Vlaanderen deze erkenning kan overnemen. De Lommelse vloeiweiden zijn als cultuurhistorisch landschap beschermd en krijgen daarvoor de nodige kennis en ondersteuning. Dat geeft een enorme meerwaarde voor het voortbestaan van de traditionele irrigatie, maar in Mol is dat nog niet het geval. Deze pluim van Unesco sterkt in ieder geval de vrijwilligers om de vloeiweiden, met hun unieke biodiversiteit, in z’n historische waarde te behouden. 

Meer lezen:

De vloeiweiden van de Grote Watering in Lommel: https://www.waterenland.be/kennis/de-watering-in-lommel-kolonie-kansen-voor-de-toekomst

In natuurgebied De Maat in Mol: https://www.waterenland.be/kennis/de-maat-in-mol-herstel-van-de-vloeiweiden

Immaterieel erfgoed in Vlaanderen: “Witteren, rijke water, golvend gras” https://immaterieelerfgoed.be/nl/erfgoederen/witteren-rijke-waters-golvend-gras-1#

Tekst: Natalie Sterckx en Chris Dictus (Natuurpunt Beheer)