Zijn boshyacinten te traag voor de huidige klimaatverandering?
De boshyacint is één van de meest gekende bosplanten in België. Rond half april kleurt ze de kruidlaag van oude beukenbossen volledig blauw. Grote populaties zoals deze in het Hallerbos, trekken jaarlijks tot honderdduizend bezoekers aan.
De grens van het verspreidingsgebied van boshyacint loopt dwars door België. Hoewel er op het eerst zicht veel potentieel geschikte bossen te vinden zijn ten oosten van Brussel, komen natuurlijke populaties er niet voor. Wellicht is dit opmerkelijke verspreidingsgebied getekend door de laatste ijstijd (± 11.700 jaar geleden): barre omgevingscondities hebben het leefgebied van deze soort teruggedrongen, waarop lange levenscycli en een trage verspreidingssnelheid de rekolonisatie van geschikte gebieden hebben verhinderd, en het huidige verspreidingsgebied ontstaan is.
Verspreidingsgebied van boshyacint (blauwe lijn) en de gemodelleerde geschiktheid van het habitat in België. De zwarte en rode vierkanten duiden de locatie van de bron- en getransplanteerde populaties aan. Bron: Sanczuk et al. (2022).
Om te onderzoeken of boshyacinten daadwerkelijk kunnen groeien, overleven en zich voortplanten in potentieel geschikte bossen ten noordoosten van haar verspreidingsgebied in België, installeerde Jules Rogister (één van de pioniers van het Belgisch bosecologisch onderzoek) in 1960 een experiment: boshyacinten werden verplant van drie bronpopulaties ten zuiden van Charleroi naar verschillende ‘experimentele populaties’ rond Luik (buiten haar verspreidingsgebied). Pas 45 (in 2005) en 60 (in 2020) jaar later werden deze populaties opgemeten: de populatiegrootte werd geschat, de fitheid van de individuen werd gemeten, en de verspreidingssnelheid werd berekend.
Twee getransplanteerde populaties in 2020. Verschillende plantkenmerken werden gemeten op 10 willekeurige individuen binnen elke populatie. Foto: Pieter Sanczuk.
Hieruit bleek dat boshyacint wel degelijk in staat is om te groeien, overleven en zich voort te planten in potentieel geschikte bossen buiten haar verspreidingsgebied. Echter, op basis van de verspreidingsafstand over de laatste 60 jaar, wordt geschat dat de verspreidingssnelheid slechts 2 cm per jaar bedraagt. Het huidige leefgebied van boshyacint is dus waarschijnlijk voornamelijk bepaald door een sterk gelimiteerde verspreidingssnelheid sinds de laatste ijstijd. Kunnen we, met zo’n trage verspreidingssnelheid, van deze soort verwachten dat ze mee kan met de huidige klimaatverandering? Allicht niet: op dit moment bedraagt de snelheid van klimaatverandering (d.i. de gemiddelde noordwaartse verschuiving van de isothermen) in gematigde bossen 350 meter per jaar, en ligt daarbij 17.500 maal hoger dan de verspreidingssnelheid van deze soort.
Een vergelijking van de data tussen 2005 en 2020 toont een duidelijke achteruitgang in de gezondheid van de populaties aan. Zowel de populatiegroeisnelheid als de fitheid van de planten waren lager in 2020 in de bronpopulaties en de experimentele populaties. Een gelijkaardige achteruitgang in habitatgeschiktheid werd ook voorspeld door soortverspreidingsmodellen. De achteruitgang voorspeld door de modellen, lijkt dus al voelbaar voor de bestudeerde populaties. We vermoeden dat voornamelijk de droogte van de laatste jaren (die extreem was in de zomers van 2018-2020) een drijvende factor is voor deze negatieve evolutie.
Het volledige verspreidingsgebied van boshyacint, de huidige (panel a) en toekomstige (panel b; boven) geschiktheid van het habitat; en de voorspelde veranderingen (panel b; onder). Bron: Sanczuk et al. (2022).
Gelukkig creëren bossen door hun bladerdek een soort microklimaat, waaronder de temperatuur op warme zomerdagen tot 8°C koeler kan zijn in vergelijking met de temperatuur gemeten in een weiland. Dit ‘bosmicroklimaat’ zorgt ervoor dat bossen in belangrijke mate de effecten van klimaatverandering op bosflora kunnen verminderen. Door een optimaal bosbeheer, dat is, behouden van structurele variatie in de kruin- en struiklaag, zetten we een belangrijke stap vooruit in het behoud van grote populaties boshyacinten in oude beukenbossen overheen haar verspreidingsgebied.
Boshyacint is aangepast om te groeien in donkere omgevingscondities. Het bladerdek van beukenbossen laat vaak weinig licht door, waardoor veel andere plantensoorten er niet kunnen groeien. Het behoud van een gesloten bladerdek vormt een belangrijke beheermaatregel om boshyacinten te beschermen tegen klimaatverandering. Foto: Pieter Sanczuk.
Tekst: Pieter Sanczuk (doctoraatstudent aan het Forest & Nature Lab, UGent)
Bron: Sanczuk, P., De Lombaerde, E., Haesen, S., Van Meerbeek, K., Van der Veken, B., Hermy, M., Verheyen, K., Vangansbeke, P. & De Frenne, P. (2022). Species distribution models and a 60-year-old transplant experiment reveal inhibited forest plant range shifts under climate change. Journal of Biogeography, 49, 537–550. https://doi.org/10.1111/jbi.14325
Ontvang nieuws over onze natuur en activiteiten rechtstreeks in je mailbox.
Abonneer je op onze nieuwsbrief