‘Attack of the clones’: het recente oprukken van de marmerkreeft in Vlaanderen

De marmerkreeft is de meest recente aanwinst op de lijst van invasieve rivierkreeften in Vlaanderen. Sinds kort prijkt ze naast de wijdverbreide gevlekte Amerikaanse rivierkreeft, rode Amerikaanse rivierkreeft, Californische rivierkreeft en de aanwezige Turkse rivierkreeft en gestreepte Amerikaanse rivierkreeft. De vraag werpt zich op in welke mate de marmerkreeft er in zal slagen de nieuwe koploper te worden?

De marmerkreeft is een buitengewoon organisme. Genetisch onderzoek toont aan dat zij is ontstaan uit de Everglades rivierkreeft (Procambarus fallax) die veelvuldig in de aquariumhandel voorkomt. Recent heeft de soort een extra genoomkopij verworven, waardoor deze klasseert als een aparte soort. Uiterlijk zijn de marmerkreeft en de Everglades rivierkreeft zeer gelijkaardig, maar groei en het aantal nakomelingen per individu blijken veel groter te zijn bij de eerste, waardoor deze competitief superieur is. Daar komt nog eens bij dat de marmerkreeft maandenlang droogte kan verdragen en als alleseter zelfs kan overleven met enkel slib. Bijzonder is dat de soort enkel bestaat uit vrouwtjes en zich enkel ‘parthenogenetisch’, dus klonaal, kan voortplanten. Dit is een unicum onder de ca. 15.000 gekende tienpotige kreefachtigen (decapode crustaceeën). Het gevolg hiervan is dat slechts één individu volstaat om een nieuwe locatie te koloniseren: er zijn immers geen mannetjes nodig. Eén individu kan elke paar maanden 200-700 eieren leggen. Dit leidt ertoe dat een nieuw gekoloniseerde locatie in een mum van tijd overspoeld kan worden door de marmerkreeft.

Sinds de ontdekking van de marmerkreeft in een aquarium in Duitsland in 1995 en een eerste waarneming in het wild in een grindput bij Karlsruhe (zuidwest Duitsland) in 2003, nam de soort sterk toe. Intussen werd ze in de meeste Europese landen, Japan en zelfs in Madagaskar waargenomen. De soort staat bekend als één van de meest invasieve soorten rivierkreeft bekend en prijkt als verboden soort op de Europese Unielijst. Hierdoor is handel verboden en moet de soort bestreden worden. Toch is ze nog altijd aanwezig in de illegale aquariumhandel en wordt ze met name via het internet vrijelijk verkocht of uitgewisseld. De meeste introducties zijn dan ook te wijten aan aquariumliefhebbers die zich laten verleiden om de dieren vrij te laten in de natuur. Dit is waarschijnlijk ook het geval in Vlaanderen.

Opmars in Vlaanderen

De eerste waarneming van de marmerkreeft dateert van december 2017 en is afkomstig van het Provinciaal Domein van Kessel-Lo in Vlaams-Brabant. Sindsdien werd de marmerkreeft op enkele nieuwe locaties gevonden. Zo dook ze op in een betonnen vijvertje in Heverlee (juni 2018), rond het Antwerpse (Wolvenberg en Schoonselhof, januari 2019 en april 2020), en het meest recent in de parkvijver van Middelkerke (juli 2021). Ook Limburg bleef niet gevrijwaard, en een melding langs de Stiemerbeek bij Genk (augustus 2021) suggereert dat ze hier ook aanwezig is. Verdere sensibilisering omtrent de soort zou andere, tot nu toe onbekende populaties, aan het licht kunnen brengen. We roepen dan ook iedereen op om waarnemingen van rivierkreeften, liefst met foto, door te geven via www.waarnemingen.be.

Afbeelding

Kaart van de populaties van de marmerkreeft (Procambarus virginalis) in Vlaanderen.

Uit eerdere introducties van andere rivierkreeften in Vlaanderen weten we hoe snel dit verkeerd kan gaan. Zo werd de rode Amerikaanse rivierkreeft P. clarkii voor het eerst waargenomen in 2008. Vijftien jaar later heeft deze soort populaties verspreid over alle Vlaamse provincies, en komt ze in hoge densiteiten voor in het noorden van West- en Oost-Vlaanderen. De gekende populaties bevinden zich voorlopig allemaal in systemen die in meer of mindere mate geïsoleerd zijn, met uitzondering van de Limburgse populatie. Daarom is het voor de marmerkreeft uitermate belangrijk lessen te trekken uit het verleden, en de nu gekende populaties, waar mogelijk, uit te roeien. Bestrijding of goed beheer op locaties waar de soort nu voorkomt zou kunnen voorkomen dat de soort zich verder uitbreidt.

Tekst: Frédérique Steen, Kevin Scheers & Geert De Knijf (Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO))