Broedsucces voor bijna uitgestorven Kuifleeuwerik in Kuurne

Afgelopen zomer broedde een paartje Kuifleeuweriken met succes nabij een bouwterrein in het West-Vlaamse Kuurne. Dat is opmerkelijk: de soort is nagenoeg verdwenen in ons land en Nederland en het gaat om het eerste broedgeval in het binnenland in 20 jaar tijd.

Op 18 april van dit jaar ontdekte Filip Goussaert een Kuifleeuwerik op een akker nabij de Geitenberg in het mooie Kooigem, deelgemeente van Kortrijk. Dit was een opzienbarende waarneming maar de vogel liet zich slechts éénmaal zien en fotograferen. Het was de eerste gedocumenteerde waarneming voor deze soort in de regio. Deze soort staat als standvogel geboekstaafd en overwintert niet ver van zijn broedgebied. Is hij dan toch in staat om omzwervingen te maken of was er meer aan de hand?

Er was meer aan de hand: op 25 juni meldde Filip weerom een zingende Kuifleeuwerik, ditmaal in Kuurne, hemelbreed op slechts 16 kilometer van Kooigem. Verschillende waarnemers konden die dag de Kuifleeuwerik bekijken en er bleken zelfs 2 vogels aanwezig.

Afbeelding

De Kuifleeuwerik in zijn Kuurns broedbiotoop. Vroeger trof men de soort haast in het hele land aan, vaak zelfs op braakliggende terreinen zoals havengebieden en langs spoorwegen. Nu telt ons land minder dan 10 broedparen.(foto: Stéphane Vandenbulcke)

De vogels bleken honkvast en enkele waarnemers volgden dagelijks het doen en laten van de Kuifleeuweriken. Zo werd opgemerkt dat de vogels een nest hadden in een perceel jonge mais. Dat moest haast verkeerd lopen: de snel groeiende mais zou het broedbiotoop compleet ongeschikt maken. De Kuurnse Kuifleeuweriken bleken echter een sterk koppel en ze slaagden er ondanks de snel groeiende maisstengels in om minstens één jong groot te brengen. Dat was meteen goed voor het eerste geslaagde broedgeval in het Belgische binnenland in de laatste 20 jaar.

De Kuifleeuwerik is een soort die wellicht van oorsprong niet in Noordwest Europa voorkwam. Het is een vogel  van steppes en halfwoestijnen die minstens vanaf de 19^e eeuw is verscheen in de Lage Landen, in het kielzog van de Industriële Revolutie. De maatschappelijke ontwikkeling van die tijd bracht grote  bouwwerven en stadsontwikkeling met zich mee. Het ritme van de vooruitgang was net traag genoeg om de soort elk jaar van veel tijdelijk  biotoop te voorzien: kale, schrale bouwterreinen met bouwafval, pioniersplanten, zandige landbouwterreinen en akkers,  speelplaatsen van scholen in landelijke gebieden, parkings, industrieterreinen en havenontwikkelingsgebied: mini-woestijntjes die sterk geleken op het natuurlijk habitat van de Kuifleeuwerik. De soort voelde zich er thuis en plantte zich voort.

Vanaf de jaren ’80 van de vorige eeuw ging het echter heel snel bergaf met de Kuifleeuwerik: in Nederland verdween de soort vanaf 2014 als broedvogel en in België is er nog een restpopulatie van hooguit een vijftal broedparen in de duinreep tussen De Panne en Nieuwpoort. Men gaat er van uit dat ook die populatie zijn uiterste houdbaarheidsdatum nu nadert, hoewel ze het de laatste jaren weer iets beter lijkt te doen. In het binnenland van België en Nederland is de soort wel uitgestorven wegens biotoopgebrek, betonnering, veranderende landbouwmethodes en pesticidegebruik.

In 2014 waren er verschillende waarnemingen van Kuifleeuwerik in het Rijselse, net over de grens in Frankrijk. Zou zich dan toch een kleine restpopulatie Kuifleeuweriken in de Eurometropool Lille-Kortrijk-Tournai ophouden? Die kans is groot en we proberen dit in 2017 te onderzoeken. De kans dat de vogels volgend jaar weer op dezelfde plek in Kuurne zullen broeden is echter klein; het miniwoestijntje waar de Kuifleeuwerik zich zo goed in voelde dit jaar, zal volgend jaar herschapen worden tot een betonwoestijn. En daar voelt geen enkele soort zich thuis, zelfs een Kuifleeuwerik niet.

Tekst: Ignaas Robbe,Vogelwerkgroep Zuid-West-Vlaanderen van Natuurpunt
Foto's: Yves Decneudt & Stéphane Vandenbulcke