De eerste waarneming van de shimofurigrondel in Europa: kanaal Gent-Terneuzen

De introductie van uitheemse aquatische dieren wordt beschouwd als een belangrijke oorzaak voor de achteruitgang van zoetwatervissen door, bijvoorbeeld, concurrentie voor voedsel en leefgebied, predatie en de verspreiding van ziektes. Vissen kunnen op allerlei manieren op plaatsen belanden waar ze niet thuishoren. Dit kan via opzettelijke of onopzettelijke uitzettingen bijvoorbeeld doordat mensen van hun aquarium- of vijvervissen af willen. Een andere manier is via ballastwater van schepen. Schepen hebben een ruimte die gevuld wordt met water om hun stabiliteit te regelen. Via de opname van dit ballastwater op een bepaalde plaats en het lozen op een andere plaats, kunnen vissen verplaatst worden buiten hun inheems verspreidingsgebied.

In onze Belgische rivieren en kanalen komen ongeveer 75 vissoorten voor waarvan 46 worden beschouwd als inheems. De overige 40% zijn uitheemse vissen. Een aantal daarvan zijn ondertussen ingeburgerd omdat ze al meer dan honderd jaar hier aanwezig zijn en een plaats lijken te vinden in ons ecosysteem zoals de karper (Cyprinus carpio) en snoekbaars (Sander lucioperca). Een groot aandeel van de uitheemse vissoorten komt slechts sporadisch voor zoals de sterlet (Acipenser ruthenus) en brasemblei (Ballerus ballerus). Hoewel slechts een klein aantal van deze uitheemse soorten invasief wordt, kunnen ze verregaande gevolgen hebben door de eerder vermelde oorzaken. Twee voorbeelden van zulke invasieve visexoten in onze Belgische wateren zijn de blauwband (Pseudorasbora parva) en zwartbekgrondel (Neogobius melanostomus).

Vangst in Vlaanderen

Afgelopen november werden twee shimofurigrondels gevangen in het kanaal Gent-Terneuzen in Gent. Omdat deze grondel niet in de aquariumhandel te verkrijgen is, is het vrij aannemelijk dat deze soort via ballastwater van schepen bij ons is terechtgekomen. De soort komt van nature voor in China, Japan en Zuid-Korea waar ze in zoetwater en licht brakke waterlopen leeft. De soort heeft een vrij korte levenscyclus en is binnen het jaar geslachtsrijp. Ook kan ze zich meerdere keren per jaar voortplanten en heeft ze een temperatuurtolerantie tot 37°C. Het is nog onduidelijk of er sprake is van een stabiele populatie in het kanaal, laat staan of ze invasief is, maar de bovenvermelde kenmerken maken wel dat voorzichtigheid aangewezen is voor deze soort. In Californië (Verenigde Staten) is er al een gevestigde populatie aanwezig sinds de jaren 1990. Er moet wel opgemerkt worden dat de grondel gevangen werd tussen een honderdtal zeer invasieve zwartbekgrondels. Of de shimofurigrondel het habitat van de zwartbekgrondel kan overnemen, is nog een vraagteken, maar gezien het hoog-invasieve karakter van de zwartbekgrondel, lijkt dat twijfelachtig. Het is evenwel belangrijk om de populatie op te volgen en te zien hoe die evolueert over tijd.

Kenmerken

De shimofurigrondel is een kleine vissoort die maximaal 12 cm lang wordt. Ze kan gemakkelijk verward worden met andere uitheemse grondels, maar heeft toch een aantal unieke kenmerken. De tweede rugvin en anaalvin hebben een gele tot oranje rand. Over de flank loopt een donkere band met witte stippen en op de kaken is een marmertekening te zien. De onderkant van de kaken heeft dan weer witte stippen. Deze (voorlopig) éénmalige vondst maakt het moeilijk om te bepalen in welke leefgebieden de soort voorkomt in België, maar in het kanaal Gent-Terneuzen werden ze op 1 meter van de oever op 3 à 4 m diepte gevangen met de hengel.

Wie zo’n grondel vangt, mag dit melden aan het INBO en ingeven op waarnemingen.be bij voorkeur met foto.

De twee shimofurigrondels werden gevangen in het kanaal Gent-Terneuzen in Gent. Ze werden op 1m van de betonnen oever gevangen met een hengel (©INBO).

Foto’s van een van de twee gevangen shimofurigrondels. De shimofurigrondel wordt gekenmerkt door (1) een oranje-gele rand aan de tweede rugvin, (2) een oranje-gele rand aan de anaalvin, (3) een donkere band op de flank met witte stippen, (4) een marmertekening op de kaak en het kieuwdeksel en (5) witte stippen onderaan de kop (©Pieterjan Verhelst).

Tekst: Pieterjan Verhelst & Hugo Verreycken (Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek)