Dennenwolfsklauw verdwijnt van het toneel na hittegolf

De zomer van 2018 bracht een uitzonderlijk lange periode van hoge temperaturen en droogte met zich mee. Verschillende wilde plantensoorten zijn erg kwetsbaar voor de gevolgen van zo’n extreme gebeurtenis. Zo blijkt de laatste bekende groeiplaats van dennenwolfsklauw in Vlaanderen vandaag verdwenen.

Wolfsklauwen zijn een primitieve groep binnen de planten. Ze bestaan al 400 miljoen jaar en verschenen lang vóór de eerste dinosauriërs. Het zijn sporenplanten met uiteinden die wat weg hebben van de tenen van een wolf. Een eeuw geleden kwamen er in ons land nog 9 soorten wolfsklauwen voor: de bergwolfsklauw, de boswolfsklauw, de vlakke wolfsklauw, … Je vond ze voornamelijk in heideterreinen en open (naald)bossen op zandige bodems in de Kempen en de Belgische Lorraine, het Zoniënwoud en ook in de Hoge Venen en de Hoge Ardennen. Het zijn trage groeiers met een complexe manier van voortplanten. Uit hun vele tienduizenden sporen komt slechts een fractie tot kieming. Vaak duurt het jaren voor uit een voorkiem een plantje tevoorschijn komt boven de grond. Maar wanneer een wolfsklauw een geschikte groeiplaats heeft, kan hij tientallen jaren oud worden. Hij breidt zich rustig uit over een oppervlakte van enkele vierkante meter, met een kring van planten die onderling verbonden zijn door een kruipende stengel.

Verschillende soorten wolfsklauwen worden in ons land met uitsterven bedreigd of zijn inmiddels verdwenen. De druk door de mens werd steeds groter: geschikt leefgebied verdween door bebouwing of door de aanleg van bosplantages, stikstofdepositie zorgde voor verruiging met dichte grassen, bramen of adelaarsvaren die de groeiplaatsen overwoekerden, en de planten werden door hun bijzonder uiterlijk gegeerd door verzamelaars. Van de verschillende soorten wolfsklauwen die nog in Vlaanderen voorkomen, lijkt in recente jaren alleen moeraswolfsklauw in positieve richting te evolueren dankzij natuurherstelwerken in natte heidegebieden.

In 2014 ontdekten vrijwilligers Mirella en René van Natuurpunt een groeiplaats van dennenwolfsklauw in het Grote Netewoud in Geel. Dat was een zeer bijzondere vondst: het was toen al 14 jaar geleden dat deze plantensoort nog in Vlaanderen werd gezien. Dennenwolfsklauw is in ons land met uitsterven bedreigd en komt nog slechts op enkele plaatsen voor.

Afbeelding

De Dennenwolfsklauw van Geel in betere tijden (foto: Willem-Jan Emsens).

Extreme weerfenomenen zoals een hittegolf kunnen bepaalde soorten in de problemen brengen. De uitzonderlijke zomer van 2018 liet haar sporen na voor heel wat wilde planten. Zo werden op verschillende plaatsen verdorde struikhei, blauwe bosbes, wilde lijsterbes, … aangetroffen. Wolfsklauwen in het algemeen, en dennenwolfsklauw in het bijzonder, zijn weinig bestand tegen de gevolgen van een hittegolf. Na de zomer van 2018 bleek de dennenwolfsklauw in Geel volledig verdord. Dat was behoorlijk schrikken: de droogte had de plant sterk geraakt. Alle bovengrondse delen en ook de ondergrondse uitloper waren uitgedroogd en afgestorven. Op enkele takjes stond nog een enigszins groene bulbil of groeiknop, van waaruit de plant mogelijk opnieuw kon uitschieten wanneer het opnieuw wat vochtiger werd. Deze winter bleken ook al deze toppen afgestorven. De plant heeft de extreme omstandigheden niet overleefd. Er wordt opgevolgd of er mogelijk nog nieuwe planten kunnen opgroeien uit de sporen die ter plaatse werden gevonden, maar de kieming van wolfsklauwen verloopt bijzonder moeilijk en traag. Vermoedelijk verdwijnt deze soort nu volledig uit Vlaanderen. Ook in Nederland was er melding van dennenwolfsklauw die is afgestorven als gevolg van de hittegolf. Op een aantal andere locaties in ons land werden planten of volledige groeiplaatsen van een andere soort in de familie, grote wolfsklauw, afgestorven gevonden. Afhankelijk van de standplaats en de omgevingscondities hebben sommige groeiplaatsen anders gereageerd op de gevolgen van de voorbije zomer.

Er wordt voorspeld dat extreme weerfenomenen zoals hittegolven steeds frequenter zullen voorkomen als gevolg van klimaatverandering. Voor sommige soorten kan dit een laatste duwtje over de rand betekenen.

Tekst: Annelies Jacobs (Natuurpunt Studie)

Foto’s: Annelies Jacobs en Willem-Jan Emsens