Meer dan 32.000 gegevens van amfibieën en reptielen gebundeld in eerste provinciale atlas van Vlaams-Brabant
De eerste amfibieën- en reptielenatlas van de provincie Vlaams-Brabant is een feit. Dit werk bundelt een schat aan informatie over de veertien soorten amfibieën en reptielen die in de provincie voorkomen. Niet alleen kan je er lezen waar die soorten vroeger en nu voorkwamen en -komen, maar ook de aanwezige bedreigingen en de nodige beheermaatregelen komen aan bod. Deze verzamelde kennis is een belangrijke stap voor het behoud en herstel van de Vlaams-Brabantse populaties amfibieën en reptielen en kon enkel tot stand komen dankzij de inzet van meer dan 1.000 vrijwilligers.
Amfibieën en reptielen staan bekend om hun verborgen levenswijze. Het inventariseren en monitoren ervan dient vaak te gebeuren met behulp van fuiken, reptielenplaten, een schepnet of een zaklamp om je te vergezellen op nachtelijke zoektochten. Er komt dus heel wat bij kijken. En toch wisten meer dan 1.000 vrijwilligers 32.260 waarnemingen in te zamelen in de periode 1988-2007. Dit zijn meer waarnemingen dan in de laatste atlas van amfibieën en reptielen in Vlaanderen (Bauwens & Claus, 1996) werden opgenomen.
Na publicatie van deze laatstgenoemde atlas nam Hyla, de amfibieën- en reptielenwerkgroep van Natuurpunt, en dan vooral Robert Jooris, het databestand onder zijn hoede. Zo werd jarenlang de centralisatie van nieuwe waarnemingen in Vlaanderen gewaarborgd. Door de groeiende populariteit van www.waarnemingen.be (ontstaan in 2008), werd in 2015 de Hyladatabank afgesloten. Na de integratie van de Hyladatabank eind 2017 in waarnemingen.be kon er worden overgegaan tot de aanmaak van deze provinciale atlas, met gedetailleerd kaartmateriaal op kilometerhokniveau. Dankzij de vrijwilligers en admins werden er niet enkel veel waarnemingen gecentraliseerd, maar werd ook de kwaliteit van de data nauwlettend in het oog gehouden.
Hoe vergaat het de Vlaams-Brabantse amfibieën en reptielen anno 2018?
De meest algemene soort in de provincie is de Bruine Kikker, gevolgd door Gewone Pad. Beide soorten worden in meer dan een derde van de kilometerhokken aangetroffen. Alpenwatersalamander, de ‘groene kikkers’ en Kleine Watersalamander vervolledigen de top-5.
De gewone pad is één van de meest algemene amfibieën in de provincie (foto: Bert Willaert/VILDA).
Onderaan de ranking zijn Poelkikker, Rugstreeppad, Muurhagedis, Gevlekte Ringslang en Vroedmeesterpad te vinden. Hun voorkomen is heel beperkt (<1% van alle kilometerhokken). Vooral de twee paddensoorten bevinden zich in slechte papieren. De afgelopen 20 jaar stierven verschillende lokale populaties uit en zonder gerichte acties dreigen beide soorten uit de provincie te verdwijnen. Het verspreidingsgebied van de Poelkikker is dan wel het meest beperkte van alle soorten, maar de populatie in Averbode Bos & Heide reageerde recent zeer positief op het herstel van verschillende vennen en is eigenlijk de eerste gekende, duurzame populatie in de provincie Vlaams-Brabant. Muurhagedis en Gevlekte Ringslang zijn nieuwkomers in Vlaams-Brabant. Beide kennen een sterke opmars, ook elders in Vlaanderen.
Twee andere reptielen, Hazelworm en Levendbarende Hagedis, komen nog relatief ruim verspreid voor. Hun verspreidingsgebied overlapt in grote mate. Beide soorten worden tegenwoordig meer gemeld, onder meer dankzij het toegenomen gebruik van reptielenplaten en –hopen, maar ze lijken een tegenovergestelde evolutie te vertonen. Terwijl er almaar meer vindplaatsen van Hazelworm worden gemeld, vooral in het westen van de provincie, lijken verschillende populaties Levendbarende Hagedis ‘gevangen’ in (geïsoleerde) natuurgebieden. Daarbuiten wordt deze hagedis opvallend weinig gemeld. Een zorgwekkende evolutie.
Ondanks heel wat onderzoek op Vuursalamander en Kamsalamander de afgelopen 5 jaar en het stijgende aantal waarnemingen van beide soorten door intensieve populatiestudies, werden er geen grote uitbreidingen van het areaal vastgesteld. De Kamsalamander houdt vooral stand in uitgestrekte riviervalleien met veel kleine landschapselementen en de Vuursalamander quasi uitsluitend in (grote) bossen.
Het berekenen van precieze trends was helaas niet mogelijk doordat er maar een beperkt aantal ‘nulwaarnemingen’ werd geregistreerd en informatie over de zoekmethode en –duur veelal ontbrak (vooral in de beginperiode). Willen we in de toekomst een goed beeld verkrijgen van hoe het met onze lokale herpetofauna gaat, dan zijn nulwaarnemingen en/of streeplijsten noodzakelijk. Niet enkel de aanwezigheid en/of aantallen, maar ook informatie over afwezigheid is heel belangrijk om te weten of een soort ergens verdwijnt, of net opduikt. Het is dus belangrijk om in een databank als waarnemingen.be ook nulwaarnemingen in te voeren en te vermelden hoe je waarneming gebeurde (de waarnemingsmethode).
De opmaak van deze atlas werd financieel gesteund door de Provincie Vlaams-Brabant in het kader van het subsidiereglement bijzondere natuurbeschermingsprojecten. De provincie steunde dit project ten volle daar het een belangrijk onderdeel is van hun biodiversiteitsbeleid (o.a. Koesterburen). Deze publicatie kwam uiteindelijk tot stand door een nauwgezette samenwerking tussen Hyla, Natuurpunt Studie, de provincie Vlaams-Brabant en de vele vrijwilligers.
Tekst: Iwan Lewylle, Sam Van de Poel & Jorg Lambrechts, Natuurpunt Studie
