Zeldzame grote spoorspin is Europese Spin van het jaar 2023

De grote spoorspin is verkozen tot Europese spin van het jaar 2023. Dat hebben 84 spinnendeskundigen uit 27 Europese landen beslist, zo meldt de Belgische Arachnologische Vereniging ARABEL. De soort is uiterst zeldzaam in België en enkel gevonden in Torgny, het zuidelijkste dorpje van ons land. Ze houdt er een bijzonder paringsritueel op na: om te paren moet het mannetje de muur slopen van haar indrukwekkende broedcocon die wel zo groot is als een ei. 

De grote spoorspin, Cheiracanthium punctorium (Villers, 1789) behoort tot de familie van de spoorspinnen (Cheiracanthiidae) die zo genoemd is naar een spoorachtig uitsteeksel aan de mannelijke geslachtsdelen. Wereldwijd telt deze familie 363 soorten. 35 daarvan komen voor in Europa en in België zijn er 5 soorten inheems en één exotische soort is zich aan het inburgeren.

Heel zeldzaam

De grote spoorspin komt verspreid voor van Europa tot Centraal-Azië. In Centraal-Europa is ze vooral te vinden op vlaktes en voorgebergtes tot 800 meter boven zeeniveau. De soort leeft doorgaans in kruiden- en grasvegetaties van warme, open habitats als braakland en weides, langs paden en dijken of spoorwegbermen.

In de 19de eeuw kwam de grote spoorspin nog relatief verspreid in België voor, tot zelfs aan de kust, maar ze is systematisch verdwenen en gedurende ongeveer een eeuw niet meer in ons land gevonden, tot ze in 1985 werd aangetroffen in het zuidelijkste puntje van België, het dorpje Torgny. Dat plaatsje was gedurende de voorbije 35 jaar ook de enige vindplaats van de grote spoorspin in België. Recent werd een relatief betrouwbare melding gedaan van een tweede vindplaats, ook in het uiterste zuiden van ons land, maar die moet nog geverifieerd worden door de arachnologen van de Belgische Arachnologische Vereniging ARABEL. Deze zomer wordt daartoe een poging ondernomen.

Afbeelding

Verspreiding van de grote spoorspin in België.

Hoe dan ook is de grote spoorspin één van de zeldzaamste Belgische spinnensoorten. In de Vlaamse Rode Lijst staat ze genoteerd als "uitgestorven".

Robuust

De lichaamslengte van de grote spoorspin bedraagt tussen 10 en 15mm voor de vrouwtjes en van 8 tot 12mm voor de mannetjes. Het kopborststuk is groenachtig bruin, maar kan soms ook volledig oranje tot rood zijn. De robuuste en lange monddelen hebben een rode basis en de giftanden zijn zwart. Het bleekgele achterlijf vertoont vaak een donkere hartvlek die tot over de helft van het achterlijf kan reiken, maar die ook volledig afwezig kan zijn.

Muur slopen om te paren

Deze vooral nachtactieve spinnen bouwen geen web om prooien te vangen. Zij besluipen hun slachtoffer en verschalken dat dan via een giftige beet. Dankzij zijn aanzienlijke en krachtige gifkaken, kan de grote spoorspin ook grote insecten overmeesteren zoals sprinkhanen of zelfs bidsprinkhanen. Overdag brengt de spin door in een gesponnen schuilplaats, doorgaans in lagere vegetatie of zelfs onder stenen.

In de zomer maken de bijna volwassen vrouwtjes met samengebonden bladeren en grashalmen een erg opvallende broedcocon die de grootte van een kippenei kan hebben. Vlak naast de broedkamer spint het volwassen mannetje een zijden schuilplaats. Van zodra het vrouwtje haar laatste vervelling heeft doorgemaakt en dus volwassen is, doorbreekt het mannetje de wand tussen de twee 'kamers' en kan er gepaard worden. In augustus legt het vrouwtje dan 80 tot 300 eitjes in de cocon. In deze periode gaan de vrouwtjes de cocon agressief verdedigen.

Afbeelding

Broedcocon van de grote spoorspin.

Drie à vijf weken later komen de jongen uit het ei en verlaten het nest midden september tot begin oktober. Ze overwinteren in zelfgesponnen schuilplaatsen laag bij de grond.

Moeder bijt van zich af

De grote spoorspin is één van de weinige Belgische spinnen die mensen een beet kan toebrengen met enig significant effect. Dat zal ze dan veelal doen wanneer je haar broedcocon opent of natuurlijk wanneer je haar vastneemt. Doordat de soort zo zeldzaam is in België en omdat ze zo verborgen en ver van menselijke bebouwing leeft, is de kans om als Belg gebeten te worden, quasi onbestaande.

Wanneer het toch gebeurt, veroorzaakt de beet onmiddellijk een intens brandend gevoel dat het sterkst is na 5 à 20 minuten en dat verschillende uren voelbaar kan zijn. Het effect is te vergelijken met de pijn bij een wespensteek. Het gif kan verder symptomen veroorzaken als matige lokale zwelling, roodheid, jeuk, misselijkheid en lichte koorts. Weefselschade wordt niet veroorzaakt. Indien het nodig lijkt, is een bezoek aan een arts aangeraden.

Te verwarren met... een exotisch neefje

De grote spoorspin is relatief makkelijk te onderscheiden van verwante soorten in Centraal-Europa door zijn opvallende kleur en grootte. Relatief recent burgert zich een ingevoerde spoorspinsoort in bij ons, nl. de gele spoorspin (Cheiracanthium mildei). Zij kan ook wat groter worden dan de andere inheemse spoorspinnen, maar is toch nog kleiner en ook anders gekleurd dan de grote spoorspin. De gele spoorspin is wél regelmatig te vinden in de omgeving van menselijke bebouwing.

Waarom werd de grote spoorspin verkozen tot Europese spin van het jaar?

Enerzijds is het de eerste keer dat een lid van deze familie verkozen wordt, anderzijds wordt de spin regelmatig in de media opgevoerd als 'medisch significante' soort. Meestal echter zijn gerapporteerde gevallen van beten enkel gebaseerd op veronderstellingen en dus is het belangrijk om juiste informatie over de soort te verspreiden, zodat ongefundeerde angst vermeden kan worden.

Met deze keuze van een Europese spin van het jaar, willen we niet alleen een ‘onpopulaire’ diergroep promoten en de aandacht vestigen op belangrijke bedreigde habitats, in dit geval open droge landschappen als extensieve weides en graslanden, maar tegelijk hopen we dat meer waarnemers oog zullen hebben voor de gekozen soort en deze melden. Die nieuwe verspreidingsinformatie kan voor beschermingsdoeleinden nuttig zijn.

Ga dus gerust op zoek naar deze intrigerende soort en meldt eventuele waargenomen exemplaren door ze te fotograferen en in te voeren op de meldingssite van Natuurpunt: www.waarnemingen.be.

De Europese Spin van het Jaar wordt verkozen door 84 arachnologen uit 27 Europese landen. De coördinatie van de stemming gebeurt door het Naturhistorisches Museum Wien, samen met het ‘Arachnologisches Gesellschaft’ (AraGes) en de European Society of Arachnology (ESA).

Voor België is het de Belgische Arachnologische Vereniging ARABEL die de organisatie op zich neemt.

Voor meer info over de grote spoorspin kan je terecht op de website van ARABEL.

Op internet zijn nogal wat filmpjes te vinden over de Grote spoorspin, soms echter een andere soort tonend (en onzin vertellend over de effecten van een beet). Twee voorbeelden die de juiste soort tonen zijn:
https://www.youtube.com/watch?v=Y4B57R40mSE
https://www.youtube.com/watch?v=UyDsW0XkO1M

Tekst: Christoph Hörweg & Koen Van Keer