MENU

muurhagedis_edo_van_uchelen.jpg

Muurhagedis
© Edo Van Uchelen

De muurhagedis (Podacris muralis)

Hoe kan je de  muurhagedis herkennen?

  • slanke hagedis (tot 7,5 cm), met afgeplat lichaam en lange staart (1,7 tot ruim 2 keer de lichaamslengte)
  • rug meestal bruinachtig tot grijs, soms met groenige glans
  • meestal donkere lengteband op flanken, afgeboord met witte of gelige lengtestreep
  • meestal donkere lentestreep op midden van de rug
  • mannetjes hebben grotere kop en langere achterpoten dan vrouwtjes, met onder op de flanken vaak blauwe vlekken
  • niet-getande, gladde achterrand van de halskraag (belangrijk onderscheid met levendbarende hagedis)

Wat eet de muurhagedis?

De muurhagedis is weinig kritisch in zijn voedselkeuze. Vooral insecten staan op het menu: sprinkhanen, oorwormen, wantsen, cicaden, bladluizen, dagvlinders, nachtvlinders, vliegen, muggen, mieren, wespen, bijen en kevers maar ook rupsen en andere insectenlarven, slakken, regenwormen, pissebedden, duizendpoten, hooiwagens, spinnen en mijten.

Waar leeft de muurhagedis?

  • De muurhagedis heeft een natuurlijk verspreidingsgebied dat zich uitstrekt van het zuiden van Europa, over de Balkan tot het noordwesten van Turkije. In België vormen Samber en Maas de noordgrens van het natuurlijke verspreidingsgebied van de soort. 
  • Sinds 2004 duiken echter ook in Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest steeds vaker exemplaren op. Uit onderzoek blijkt dat de soort (in 2016) hier al voet aan de grond heeft gekregen op 27 van elkaar geïsoleerde locaties. De soort is aanwezig in elke provincie.
  • Verspreidingskaart van de muurhagedis

Hoe plant de muurhagedis zich voort?

  • De paarvorming duurt slechts enkele dagen, tot de paring heeft plaatsgevonden. Als inleiding op de paring achtervolgt het mannetje het vrouwtje. Het mannetje bijt het vrouwtje voorzichtig in de staart. Meestal lopen ze dan samen een stukje (de paringsmars), totdat het mannetje zich stevig vastbijt in de flank van het vrouwtje, net voor de achterpoten. Hierna krult hij zijn lichaam om tot onder het vrouwtje en vindt de paring plaats. De paring eindigt na een bijtreactie van het vrouwtje. De tanden van het mannetje laten op de buik van het vrouwtje typische afdrukken na (paringslittekens).
  • Succesvolle voortplanting in Vlaanderen is wellicht mogelijk geworden doordat de gemiddelde temperatuur in juli de voorbije decennia is gestegen. Warme(re) zomertemperaturen zijn voor de soort van cruciaal belang: enkel bij een voldoende hoge temperatuur maken hun eieren immers kans om zich te kunnen ontwikkelen.

Hoe krijg je de muurhagedis te zien?

  • Het lijkt erop dat de muurhagedis zich bij zijn verspreiding in Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een handje laat helpen door het internationaal transport. 74% van onze populaties bevinden zich (in 2016) langs spoorwegbermen. Twee derde daarvan is gelieerd aan een rangeerstation, dus op plaatsen waar treinen (goederentransport) al dan niet voor langere tijd stilstaan. Er wordt verondersteld dat de meeste van deze allochtone populaties ontstaan zijn doordat muurhagedissen als ‘blinde passagier’ zijn meegereisd met het goederentransport per trein en of per vrachtwagen.
  • In Wallonië, waar de soort van nature voorkomt, verkiest ze meestal op het zuiden gerichte (en dus warme) rotspartijen. In Vlaanderen moeten ze het doen met vergelijkbare ‘vervangbiotopen’. Rangeerstations blijken daarvoor uitermate geschikt: de ballast onder de sporen, de kabelschachten en kleine gebouwtjes bieden immers heel wat schuil- en zonplaatsen. De grootste kans om in Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een muurhagedis te zien, heb je dan ook langsheen spoorwegen (vooral bij rangeerstations). Let wel: spoorlopen om de soort te zoeken is ten strengste verboden en kan enkel mits uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van de beheerder van de spoorwegeninfrastructuur

Weetjes over de muurhagedis

  • Bij onraad of ontmoetingen met soortgenoten vertonen de onderdanige hagedissen een opmerkelijk gedrag waarbij ze afwisselend één van beide voorpootjes optillen. Dit gedrag noemt men ‘treteln’.
  • In samenwerking met de Universiteit Antwerpen werd genetisch onderzoek uitgevoerd op de populaties in Oudegem, Heverlee, Kortemark, Kortrijk-Weide en Muizen. Op die manier konden twee ondersoorten (Podacris muralis brogniardi en Podacris muralis maculiventris) en drie plaatsen van oorsprong (Oost-Frankrijk, West-Frankrijk en de zuidelijke Alpen) geïdentificeerd worden.
  • Als de hagedis bij de lange staart wordt gegrepen, kan deze afbreken. Wanneer de staart wordt afgeworpen, gebeurt dit altijd bij een speciale wervel die zwakker is dan de andere wervels. De afgebroken staart blijft nog een tijdje wild kronkelen zodat vijanden zich op de staart concentreren en de hagedis kan ontsnappen. De staartstomp wordt dichtgeknepen door spieren zodat het bloedverlies beperkt blijft en er zich snel een korst kan vormen. Na een tijd groeit de staart weer aan, maar deze nieuwe staartstomp is altijd korter dan de oorspronkelijke staart en donkerder van kleur.

Wat kan jij doen voor de muurhagedis?

De muurhagedis is pas sinds 2004 aanwezig in Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De opmars werd door Natuurpunt zeer nauwkeurig opgevolgd. Een aantal nieuw gevestigde populaties werd ons gemeld door toevallige, ‘losse’ waarnemers die een hagedis hadden gespot, vaak in de buurt van spoorwegen. Omdat het erg interessant is om op te volgen hoe de soort zich in de toekomst verder zal verspreiden, is het erg belangrijk dat elke waarneming meteen wordt ingevoerd op www.waarnemingen.be, liefst met een bijgevoegde foto (zodat de determinatie kan worden bevestigd).

Natuurpunt en de muurhagedis

Hyla gaf advies aan het Agentschap Water en Zeewezen om het beheer van de kanaalbermen langsheen het Schipdonkkanaal in Eeklo optimaal af te stemmen op de aanwezige populatie muurhagedissen. Er werd eveneens advies gegeven om langsheen de achterkant van een groot magazijn in Kortrijk een aantal terrassen te bouwen met natuursteen die als zon- en schuilplaats zouden kunnen dienen voor de lokale populatie muurhagedissen.

Meer weten?

TOP