
Natuur en Gezondheid
Natuur is gezond
Meer en betere natuur is niet alleen goed voor de (bedreigde) fauna en flora, maar ook voor onze gezondheid. Zeker in het volgebouwde Vlaanderen dat kreunt onder tal van milieuproblemen zoals fijnstof en stikstof. Alleen met technische oplossingen maken we de wereld niet gezonder. Meer groen is vaak ook een belangrijk deel van de oplossing tot een meer gezonde levensstijl én leefomgeving.
Daarom zet Natuurpunt dit relatief 'nieuwe' thema op de kaart: de positieve effecten van natuur op ons welzijn. Want meer natuur in je buurt verlaagt tal van ziekteklachten en verhoogt het welzijnsgevoel. Een Nederlandse studie (p31) berekende dat 10% meer groen in je buurt tot een zorgkostendaling van 400 miljoen euro per jaar leidt. De natuur werkt zowel preventief als curatief, en dat willen we ook verankerd zien in zowel het natuur- als gezondheidsbeleid.
(bron: www.natuuroprecept.nl)
#natuuropdoktersvoorschrift
In heel wat landen (Nederland, Schotland, VS, Canada en Nieuw-Zeeland) bestaan er concrete (onderzoeks)projecten waarbij huisartsen natuur voorschrijven aan hun patiënten. Ook in Vlaanderen (UA) staat dergelijk onderzoek in de steigers. Maar helaas is de natuur vaak nog een vergeten groen medicijn. Zeker in het dichtbebouwde Vlaanderen kan meer natuur bijdragen aan een betere gezondheid.
Hoeveel natuur voorschrijven?
Uit een vaak aangehaalde Engelse studie blijkt dat 2 uur natuur per week een goede maatstaf is. De aandacht voor natuur als medicijn groeit ook bij de Vlaamse huisartsen. Zo plaatste de huisartsenvereniging Domus Medica (okt 2020) een goed artikel hierover in hun ledentijdschrift.
Is er genoeg natuur voor alle Vlamingen? Nee. Maar paradoxaal genoeg is er door de enorme versnippering in Vlaanderen vaak wel een of andere groene snipper in ieders buurt. Maar dat is dan geen uitgestrekt natuurgebied waar je effectief tot rust komt of kan sporten. Hoe groter een natuurgebied, hoe meer het kan bijdragen aan onze gezondheid (of als buffer tegen de grillen van de klimaatverandering).
Om effectief gebruikt te worden, moet natuur binnen een straal van 1-3 km liggen. Ondanks de groennormen, Vlaamse richtlijnen voor de hoeveelheid natuur per inwoner, vinden 3 miljoen Vlamingen géén natuur op wandelafstand van hun woning (zie ons Rapport Natuur op wandelafstand). Daarnaast blijkt het groen bijzonder slecht verdeeld: een West-Vlaming heeft gemiddeld 5 keer minder natuur ter beschikking dan een Limburger en inwoners van steden als Roeselare vinden nauwelijks natuur in hun buurt.
Wat zijn de problemen en de oplossingen?
(Volgens een studie van Lien Poelmans kan Vlaanderen bij een ongewijzigd beleid in 2050 deze bebouwde oppervlakte hebben (zie rood))
Vooral omdat vele Europese landen verstedelijken (80% in 2050) en milieudrukken en zorgkosten (vergrijzing, burnout, kanker, luchtvervuiling ...) blijven toenemen, krijgen beleidsmakers meer interesse in het preventieve en curatieve effect van meer groen in en rond de stad. Want meer groen koelt steden af, buffert tegen fijnstof, geluid en hevige regen, en doet meer bewegen en ontspannen.
Maar welzijn en natuur zijn meestal nog twee afzonderlijke beleids- en onderzoeksdomeinen waardoor het benutten van de winwins vaak uitblijft. Gelukkig komt daar de laatste jaren verandering in.
Meer sensibilisatie rond positieve gezondheidsimpact van natuur
Het Instituut Gezond Leven (bekend o.a. van de voedings, beweeg- en geluksdriehoeken) heeft aanbevelingen geformuleerd over het belang van een gezonde natuurlijke omgeving. Vooral in buurten waar er weinig (toegankelijk) groen aanwezig is, is net de gezondheidsimpact van extra groen het grootst.
Meer projectsubsidies
Naast meer sensibilisatie kan het inzetten van bepaalde projectsubsisdies enorm stimulerend werken. Zo heeft het Agentschap voor Natuur en Bos haar subisides rond Natuur in je buurt in 2019 en 2020 specifiek opengesteld voor de zorgsector. Waar dan ook massaal door vele zorginstellingen op werd ingetekend. Idealiter stemmen in de toekomst verschillende overheden de subsidies op elkaar af om dergelijke projecten mogelijk te maken.
Meer "Health in all policies"
Alle beleidsdomeinen moeten mee in bad om onze gezondheid vooruit te helpen. Ook onze omgeving speelt een belangrijke rol. Dat wordt ook verder uitgewerkt in het Health in all policies-idee van de Wereldgezondheidsorganisatie. Vanuit dit principe is een samenwerking tussen de groene en zorgsector een logisch vervolg, wat mee aanleiding gaf tot de oprichting van het Netwerk Natuur en Gezondheid.
Wat doet Natuurpunt?
Wat deden we al (in samenwerking met tal van andere organisaties)?
- In 2014 schreven we een artikel over natuur op doktersvoorschrift in het Natuur.blad, en kwam het thema aan bod in ons wijdverspreide Natuur op wandelafstand-rapport.
- In 2015 organiseerden we de eerste Inspiratiedag in Vlaams-Brabant over dit thema.
- In 2016 volgde een Marktdag in Antwerpen met concrete voorbeelden.
- Op 21 maart 2017 organiseerden we mee aan een Studiedag in Limburg.
- In april 2017 maakten we op drie Inspiratiedagen in de provincie Antwerpen duidelijk hoe iedereen er mee aan de slag kan. In mei en juni 2017 waren er drie inspiratiedagen in de provincie West-Vlaanderen.
- In september 2017 namen we deel aan de hoorzitting groen en gezondheid in de commissies welzijn en leefmilieu van het Vlaams Parlement. (zie video)
- In 2018 namen we deel aan het netwerkevent Natuur op verwijzing van de Provincie Antwerpen, UA en INBO en we deden we een enquête rond natuur en gezondheid (i.s.m. INBO, UA, CM, Gezinsbond, ANB, De Standaard, Zorgnet Icuro, Domus Medica)
- In 2019 trokken we mee aan de start van het Netwerk Natuur en Gezondheid (zie verslag Startdag 21/03/19). Ondertussen telt dit Netwerk al meer dan 40 partners uit vooral de groene en zorgsector. In ons memorandum voor de verkiezingen van 2019 droegen we gezondheid als prioriteit naar voren (zie prioriteit 6, p24-26).
- In 2020 droegen we bij aan de Natuur in de zorg-inspiratiesessies van het ANB, n.a.v de massaal ingediende natuur en gezondheid-projecten in het kader van de Natuur in je buurt-subsidie
- In 2022 ondertekenden we mee het preventiecharter van het gelijknamige platform waarbij heel duidelijk de link wordt gelegd tussen een gezonde leefomgeving, klimaat en onze gezondheid. Ontdek er meer over via www.preventieplatform.org
Lobbyen
Via gezamenlijk lobbywerk (zie ook acties hierboven) belandde het thema natuur en gezondheid uiteindelijk in het Vlaamse Regeerakkoord 2019-2024. Op die manier ontstond een basis om de muren tussen de beleidsdomeinen welzijn en natuur beter te overbruggen.
Natuurpunt streeft ernaar om het thema natuur en gezondheid meer structureel ingebed te krijgen in de beleidsdomeinen welzijn en natuur zodat:
- meer (praktijkgericht) onderzoek door Vlaamse onderzoeksinstellingen de positieve linken tussen natuur en gezondheid onderbouwt en deze kennis beter verspreid wordt
- (bestaande) budgetten op elkaar worden afgestemd om natuur en gezondheid-projecten te financieren en de ervaringen uit deze projecten te delen
- De meerwaarde van extra natuur in ons bedreigde open ruimte wordt erkend als belangrijke voorwaarde voor een gezonde leefomgeving, en dus onze gezondheid (zowel preventief als curatief).
Projecten
Tal van lokale Natuurpunt-afdelingen gingen de afgelopen jaren al aan de slag i.s.m kwetsbare doelgroepen, ocmw's, CAW's, zorginstellingen, enz. Door onze aanwezigheid in praktische alle Vlaamse gemeentes zijn we vaak een dankbaar aanspreekpunt om gezamenlijke groenprojecten uit te voeren.
Daarnaast hebben we ook een professionele ondersteuning voor dergelijke projecten binnen Natuurpunt via onze dienst ecologische groene ruimtes, die een mooi portfolio aan projecten uitwerkte voor bedrijven, zorgsector, overheden, ...
Bekijk het aanbod op www.natuurpunt.be/groeneruimte
De belangrijkste studies
Internationaal
- Ecosytems and Human Well being, toonaangevend rapport van UNEP en de Wereldbank (2005)
- CBD: Biodiversity and health of download het rapport van UNEP, CBD en de WHO met de verzameling aan meest recente studies over de link tussen biodiversiteit en gezondheid (2015)
- Grootschalige samenvattende studie bij 290 miljoen mensen concludeert dat opgroeien nabij groen de kans op tal van ziekteklachten drastisch verlaagd
- In het kader van de Economics of Ecosystems and Biodiversity wordt ook de link met welzijn gelegd
Europa
Nature Based Solutions: Europa wil koploper zijn op vlak van duurzame en klimaatbestendige steden en kadert innovatief onderzoek in een meerjarenproject.
Nederland
In Nederland staat het onderzoek al verder. Dé twee Nederlandstalige experten rond natuur en welzijn zijn:
- Jolanda Maas, Sociologe
- Agnes van den Berg, hoogleraar natuurbeleving bij de Rijksuniversiteit Groningen, onderzoeksbureau Natuurvoormensen
- zie ook deze Nederlandse brochure van IVN met tal van studies rond natuur en gezondheid
Vlaanderen en België
- Vlaamse literatuurstudie (Daarom Groen! Vito, Inbo) met overzicht van tal van wetenschappelijke studies
- bij het INBO wordt heel wat onderzoek gedaan rond de ecosysteemdiensten van natuur, waarbij ook heel wat aandacht gaat naar het gezondhieds- en welzijnseffect. Lees hier alvast hun boeiende rapport over Ecosysteemdiensten en welzijn
- Belgian Community of Practice on Biodiversity & Health: platform van wetenschappers, overheden, ngo's die bestaande kennis beter willen verzamelen en nieuwe praktijkgerichte en beleidsrelevante onderzoeken willen faciliteren
- UA: leerstoel Zorg en natuurlijke leefomgeving, waarbinnen verschillende studies werden opgestart
- Hogeschool Gent: Biodivers zorggroen
- UHasselt: Impact natuur op werkgerelateerde stress
- KULeuven: Effect van biodiversiteit in het bos op menselijke gezondheid en welzijn
- Steunpunt milieu en Gezondheid: Groene ruimte, stedelijke omgeving en binnenhuismilieu beïnvloeden de blootstelling aan chemische stoffen en de gezondheid
- Sciensano: Respirit, Gresp Health, Named
Goede voorbeelden
Op veel plaatsen borrelen inspirerende initiatieven op, vaak dankzij de inzet van vele vrijwilligers van Natuurpunt:
Het prikkelpad in Beringen laat mensen met een fysieke of mentale beperking proeven en genieten van de natuur (zie video)
In natuurgebied de Liereman (Turnhout) doen bewoners van een dagcentrum al meer dan 25 jaar aan natuurbeheer
In Dessel is er een natuureducatieve zorgtuin door en voor bewoners van een zorgcentrum en wordt er gewandeld in de natuur met personen met dementie
Psychiatrische patiënten in Geel komen tot rust in een stiltetuin
Het Agentschap voor Natuur en Bos werkt aan verschillende projecten: Natuuroases, Wachtkamers in de natuur rond ziekenhuizen, ...
Verschillende Regionale Landschappen werkten prachtige projecten uit i.s.m. de zorg: zie hier hun Inspiratiegids 'Natuur met zorg'
Meise heeft een natuurlijke fit-o-meter in de natuur
Op www.pimpjespeelplaats.be ontdek je hoe scholen en gemeentes creatiever kunnen worden met speelgroen
Wandelvereniging Effen weg biedt aangepaste wandelingen in natuurgebieden aan voor personen met (chronische) pijn
In Nederland zijn de biowalks voor diabetes-patiënten onder medisch toezicht al populair.
Daarnaast zijn er ook samenwerkingsvoorbeelden tussen Natuurpuntafdelingen met vele steden en gemeentes, Regionale Landschappen, armenorgansaties, jeugdzorg, therapie, ziekenhuizen, Samenlevingsopbouw, ocmw's, enz.