Belgische expeditiecruise spot nooit geziene groep van 104 Groenlandse walvissen

Op 1 juni 2018 werd tijdens een expeditiecruise door de Noord-Atlantische Oceaan een uitzonderlijke samenscholing van 104 Groenlandse walvissen waargenomen. Het gaat om de grootste groep die ooit werd gespot in dit deel van de wereld. In 2015 werd op ongeveer dezelfde locatie ook al een groep van 85 dieren gezien, ook al tijdens een expeditiecruise van Natuurpunt. Deze gegevens zijn van groot wetenschappelijk belang en kunnen bijdragen tot een betere bescherming van de soort en van de sterk bedreigde fauna en flora van de Groenlandse Zee.

Deelnemers aan de North Atlantic Odyssey namen op 1 juni aan de rand van het pakijs minimaal 104 Groenlandse walvissen waar. Aangezien het totale aantal Groenlandse walvissen van de deelpopulatie van Spitsbergen en de Barentszee op slechts enkele honderden exemplaren worden geschat, is de ontdekking van een groep van minstens 104 exemplaren ongezien.   

Kleine restpopulatie
De Groenlandse walvis is een uitgesproken arctische soort die zeer sterk geassocieerd is met het pakijs. De wereldpopulatie wordt momenteel geschat op 10.000 - 40.000 exemplaren. Het grootste deel daarvan bevindt zich in het noordelijke deel van de Stille Oceaan. De deelpopulatie van Bering-Tsjoektsije-Beaufortzee wordt geschat op 10.500 exemplaren, die van Baffinbaai-Davisstraat op ca. 7.300 exemplaren. Maar de deelpopulatie van Spitsbergen en de Barentszee is volgens de International Union for the Conservation of Nature (IUCN) ernstig bedreigd. Walvisexperts schatten deze deelpopulatie op ‘enkele honderden’. Er zijn geen concrete cijfers beschikbaar. Een recente survey hield het op 342 exemplaren maar aangezien tijdens dit onderzoek slechts een deel van het zomergebied kon worden onderzocht, wordt dit aantal naar boven bijgesteld en wordt nu een ‘guesstimate’ aangehouden van ‘enkele honderden’.    

Bedreigd
Al sinds de 16de eeuw werd de Groenlandse walvis intensief bejaagd. De waardevolle walvisolie werd gebruikt als lampolie en van de uitzonderlijk lange baleinen - die door de walvis worden gebruikt om voedsel uit het water te filteren - werden hoepelrokken, paraplu’s en corsetten gemaakt. In 1946 werd de soort wettelijk beschermd. Op dat ogenblik waren de aantallen wereldwijd al dramatisch gecrasht.

Momenteel vormt vooral klimaatopwarming een ernstige bedreiging. Omdat de Groenlandse walvis heel sterk afhankelijk is van de aanwezigheid van pakijs, zal elke afname daarvan een directe, negatieve en significante impact hebben op de overlevingskansen van deze ‘ijswalvis’.

Maar er dienen zich ook andere bedreigingen aan. Door een afname aan ijsbedekking worden de Noordelijke IJszeeën almaar toegankelijker. Dit leidt tot een toename aan vrachtverkeer, nieuwe lucratieve mogelijkheden voor olie- en gasboringen en een toegenomen risico op predatie door Orka’s. Het is dan ook van groot belang om te achterhalen welke gebieden cruciaal zijn voor de Groenlandse walvis. Net in deze gebieden zouden alle seismische activiteiten (gebruikt bij het opsporen van nieuwe gas- en olievelden) moeten worden verboden. Dergelijke activiteiten zijn namelijk enorm verstorend voor walvissen.

Belangrijke waarnemingen
Professor Kit Kovacs, hoofd van het biodiversiteits onderzoeksprogramma aan het Norwegian Polar Institute geeft aan dat de aantallen die tijdens de expeditiecruises van 2015 en 2018 werden verricht zeker een belangrijke wetenschappelijke waarde hebben. “Deze data hebben ertoe geleid dat overheden konden worden overtuigd om te investeren in wetenschappelijk onderzoek naar deze ernstige bedreigde populatie. Er kon nu immers worden aangetoond dat er voldoende exemplaren in een klein gebied aanwezig waren zodat de kans op succes om een aantal exemplaren te taggen reëel was”, zegt Kovacs. “Als je weet dat zo’n onderzoeksexepitie enkele miljoenen kost, dan begrijp je wel dat de kans op succes belangrijk is om te beslissen of je als overheid zo’n onderzoek wil financieren of niet”.

“De waarneming van vorige week lijkt te bevestigen dat de Groenlandse walvissen zich in deze periode van het jaar telkens ophouden in eenzelfde gebied. Ook dat is erg interessante en nieuwe informatie die de kansen op (financiering van) verder onderzoek doet toenemen” besluit Kovacs.

De aantallen die door Natuurpunt werden gerapporteerd moeten wel voorzichtig worden geïnterpreteerd. De kans bestaat dat deze samenscholing de voorbije jaren over het hoofd werd gezien omdat het gebied waarin de groep zich ophoudt vroeger niet bereikbaar was door het dikke pakijs.

Toch zijn er ook enkele signalen die er zouden kunnen op wijzen dat de populatie misschien aan het herstellen is. Zo werd vorig jaar een kalfje gespot aan de oostkust van Groenland en nabij Frans Jozefland. Het was al tientallen jaren geleden dat er nog Groenlandse walvis babies waren gezien in dit deel van het verspreidingsgebied.

Afbeelding

Met een lengte van 18 meter en gewicht tot 100 ton behoort deze zeereus tot één van de grootste diersoorten op aarde.(foto: Guy Huylebroeck)

Zeereuzen op leeftijd
De Groenlandse walvis behoort tot de baleinwalvissen. Met een lengte van 18 meter en gewicht tot 100 ton behoort deze zeereus tot één van de grotere walvissoorten. De soort kan ouder worden dan 100 jaar, en is op die manier het langst levende zoogdier ter wereld. De Groenlandse walvis heeft geen rugvin (een aanpassing aan het leven onder het pakijs), een witte kin en staartaanzet en een V-vormige spuitfontein.

Op 31 maart 2017 werd een Groenlandse walvis opgemerkt voor de Belgische kust ter hoogte van Raversijde. Wellicht was het dier verzwakt en uit koers geraakt. Honderden kijklustigen vingen de dag nadien een glimp op van het dier, dat na de avond van 1 april niet meer gezien werd.

Tekst: Griet Nijs, Natuurpunt Studie
Foto: Guy Huylebroeck, Frans De Schamphelaere
Video: Stefanie Sadones