Uitzonderlijke groep bijna uitgestorven walvissen in Groenlandzee

Op maandag 8 juni werd aan boord van de Plancius, tijdens een expeditie van Natuurpunt en Inezia Tours door de Noord-Atlantische Oceaan, een uitzonderlijke samenscholing van Groenlandse walvissen waargenomen. Langs het pakijs voor de oostkust van Groenland namen de deelnemers op minder dan drie uur tijd minstens 85 verschillende exemplaren waar. Aangezien de populatie Groenlandse walvissen in Svalbard – Barents Zee populatie sterk bedreigd is (de meest recente schattingen hielden het op ca. 100 ex.) is dit een zeer uitzonderlijke waarneming.

Groenlandse walvis (Balaena mysteticus) is een uitgesproken soort van het hoge noorden. De wereldpopulatie wordt momenteel geschat op 10.000 – 40.000 exemplaren. Het grootste deel daarvan bevindt zich in het noordelijke deel van de Stille Oceaan met populaties in de Bering-, Tsjoektsjie- en Beaufortzee en enkele losse populaties ten westen van Groenland. Het aantal recente waarnemingen in de Noord-Atlantische Oceaan is sterk beperkt en de gemelde aantallen erg laag. Hoewel er geen kwantitatieve schatting bestaat, doen deze bevindingen vermoeden dat er van de populatie tussen de oostkust van Groenland en Spitsbergen slechts enkele tientallen tot een 100-tal exemplaren overblijven. Het is niet helemaal duidelijk of dit een restpopulatie is dan wel of de dieren uit de Stille Oceaan overkomen. Een waarneming van zoveel dieren samen in dit deel van de wereld is dan ook hoogst uitzonderlijk en het belang van deze waarneming kan dan ook niet worden overschat. Groenlandse walvissenautoreit professor Kit M. Kovacs van het Norwegian Polar Institute in Tromsø omschrijft de waarneming nu al als 'de vondst van de eeuw'.

Afbeelding

Met een lengte van 18 meter en gewicht tot 100 ton behoort deze zeereus tot één van de grotere walvissoorten.(foto Diederik D’Hert)

Vroeger was deze soort veel algemener maar ze kwam sterk onder druk te staan door de walvisjacht. Al sinds de 16^e eeuw werd de soort intensief bejaagd. De waardevolle walvisolie werd gebruikt als lampenolie en de uitzonderlijk lange baleinen - die door de walvis wordt gebruikt om voedsel uit het water te filteren - dienden voor het maken van hoepelrokken, paraplu’s en corsetten. Tegen de tijd dat ze wettelijke bescherming genoten (1946), waren de populaties wereldwijd al zeer sterk uitgedund. Huidige bedreigdingen zijn olie- en gasboringen, aanvaringen met schepen en verstikking in visnetten. Maar aangezien de soort voor sterk gebonden is aan de rand van het pakijs, vormt de klimaatopwarming wellicht de belangrijkste bedreiging op dit ogenblik.

Groenlandse walvissen migreren in het voorjaar van hun voortplantingsplaatsen in de zuidelijkere delen van de Atlantische Oceaan naar de noordelijkere gelegen foerageergebieden waar ze de zomer doorbrengen. Ze volgen daarbij vaak de rand van het pakijs waar ze op zoek gaan naar zoöplankton of scholen kleine vis om zich mee te voeden. Normaal beweegt de soort zich in kleine groepjes van 4 tot 10 dieren. Op rijke voedselgronden kunnen deze losse groepjes zich echter uitbreiden tot een samenscholing van enkele tientallen exemplaren. Vermoedelijk bevond zich op de waarnemingslocatie een sterke planktonbloei die de dieren aantrok en deze samenscholing veroorzaakte.

De Groenlandse walvis behoort tot de baleinwalvissen. Met een lengte van 18 meter en gewicht tot 100 ton behoort deze zeereus tot één van de grotere walvissoorten. De soort kan ouder worden dan 100 jaar, en is op die manier het langst levende zoogdier ter wereld. Het ontbreken van een rugvin laat deze soort toe om zich in en tussen het pakijs te begeven, waar ze foerageren. Verder kenmerkt de Groenlandse walvis zich door het ontbreken van een rugvin, een witte kin en staartaanzet en een V-vormige spuitfontein.

Tekst: Griet Nijs, Gerald Driessens en Olivier Dochy, Natuurpunt
Foto: (C) Cor Visser - Inezia Tours & Diederik D'Hert