Bsal: update van de salamander-vretende schimmel

Batrachochytrium salamandrivorans (Bsal) is een salamander-etende schimmel die recent ontdekt werd en intussen in Europa al heel wat schade heeft aangericht bij Europese salamandersoorten. Van oorsprong leefde deze schimmel in Azië ‘vredig’ samen met Aziatische salamandersoorten. Door de internationale handel in amfibieën wist deze schimmel zich echter ook te verspreiden naar andere werelddelen en daar liep het goed fout. Universiteit Gent volgt de situatie op.

Olievlek spreidt zich uit, Vlaanderen blijft (voorlopig) gespaard

In 2013 werd de aanwezigheid van Bsal voor het eerst aangetoond in Bunderbos (in het zuidwesten van Nederland). Dit leidde tot een ongeziene achteruitgang bij de (sterk geïsoleerde) vuursalamanderpopulatie. Al snel werd duidelijk dat ook vuursalamanderpopulaties in omliggende landen niet gespaard bleven van de schimmel, met bevestigde uitbraken in o.a. het zuiden van België (Eupen, Robertville, Luik, Dinant, Olne), Duitsland (Ruhrgebied, de Eifel regio, verschillende regio’s in Beieren), maar ook in het noordoosten van Spanje, op meer dan duizend km van de initiële uitbraaklocatie (Figuur 1). In Nederland en nabijgelegen delen van Duitsland woedt de schimmel nog steeds. In Vlaanderen werd tot nog toe geen uitbraak vastgesteld. De situatie in Wallonië is onduidelijk.

Afbeelding

Figuur 1. Europese distributie van Bsal in amfibiepopulaties in het wild

Na onderzoek bleek dat Bsal zich via de handel in Aziatische amfibieën ook ongemerkt had kunnen verspreiden in verschillende amfibie-collecties in gevangenschap. Van hieruit was het slechts wachten op een moment van onvoorzichtigheid waarbij de schimmel vanuit deze collecties in amfibie-populaties in de natuur zou terecht komen, met alle gevolgen van dien.

Silent declines van vuursalamanders

Vuursalamanderpopulaties die getroffen worden door de schimmel kunnen binnen enkele maanden bijna volledig uitgeroeid zijn. De schimmel is in staat een geïnfecteerde vuursalamander binnen de twee weken ‘op te eten’ (vandaar ook de wetenschappelijke naam van de schimmel: salamandrivorans betekent immers ‘salamander-vretend’). De snelheid waarmee de schimmel lokale populaties ‘opeet’ zorgt er voor dat verschillende uitbraken hoogst waarschijnlijk onopgemerkt zijn gebleven, waarbij sommige vuursalamander-populaties ‘plots’ verdwenen zijn (de zogenaamde ‘silent declines’).

Vrees voor kamsalamander

De meeste Europese salamandersoorten (zowel land- als watersalamander) zijn - in min of meerdere mate - gevoelig voor Bsal. De schimmel werd inmiddels vastgesteld bij alpenwatersalamanders, kleine watersalamanders, kamsalamanders, en marmersalamanders. Bij de watersalamanders is het nog niet echt duidelijk hoe groot de impact op populatieniveau is, maar er wordt gevreesd dat vooral de kamsalamander hier sterk onder te lijden zou kunnen hebben.

Eens besmet, altijd besmet?

Bsal is, net zoals vele andere chytride-schimmels, in staat zich te voeden met plantaardig materiaal. Na introductie in een gebied kan Bsal dus langdurig overleven, zelfs zonder de aanwezigheid van salamanders. Dit heeft grote gevolgen voor het voortbestaan van salamandersoorten in bepaalde gebieden, waarbij kwetsbare populaties niet in staat blijken zich te herstellen na de initiële populatie-instorting. Dit betekent dan ook dat het herintroduceren van salamanders in aangetaste gebieden niet vanzelfsprekend is. Het ziet er naar uit dat, eens een gebied besmet is, dit ook besmet zal blijven en de schimmel niet spontaan zal verdwijnen.

Plan van aanpak

Preventie is het sleutelwoord om de Europese salamanders te beschermen, preventie van introductie in nieuwe amfibie-gebieden maar ook preventie van verdere spreiding nadat Bsal in de natuur is terecht gekomen.

Dit kan op verschillende manieren waar iedereen, ook jij, aan kan bijdragen:

-          Heb je aquaria of terraria met amfibieën?

Zorg voor een ‘propere amfibie-collectie’. Hoewel Europa de import van Aziatische salamanders aan banden heeft gelegd waardoor het risico op introductie van de schimmel sterk gereduceerd is, testten verschillende collecties reeds positief voor Bsal. Iedereen kan de dieren uit zijn collectie laten testen en (indien nodig) behandelen om er voor te zorgen dat elke amfibie-collectie Bsal-vrij is. Dit is zeker ook van belang bij de aan- of verkoop van dieren.

Zorg er ook voor dat materiaal dat in contact is gekomen met jouw dieren (water, huisvestingsmateriaal, planten, …), nooit in contact kan komen met wilde amfibiepopulaties. Zorg dus voor een correcte afvalverwerking en gebruik geen materialen voor zowel jouw dieren als voor wilde dieren (bv. emmers voor paddenoverzet acties, schepnetjes).

-          Ben je een eigenaar van een tuinvijver of poel?

Verplaats dan geen amfibieën vanuit een andere vijver of poel om die van jou te vullen, maar wacht geduldig af tot amfibieën jouw vijver gevonden hebben. Het verplaatsen van dieren kan namelijk de introductie van ziektekiemen, waaronder Bsal, in de hand werken.

Ook het toevoegen van (exotische) planten kan mogelijk zorgen voor de introductie van Bsal in een vijver, aangezien Bsal kan overleven op plantaardig materiaal. Probeer dit dus zoveel mogelijk te vermijden.

-          Ben je een wandelaar of kom je geregeld voor je (vrijwilligers)werk in het leefgebied van amfibieën?

Ook dan kan je een steentje bijdragen. Mensen spelen - meestal onbewust en onopzettelijk - een rol in de verdere spreiding van de schimmel naar andere amfibiepopulaties vanuit de initiële introductieplaats. Bsal kan via schoenen of via onderzoeksmateriaal meeliften van het ene amfibie-gebied naar het andere. Het strikt volgen van hygiënemaatregelen kan deze verdere spreiding verhinderen. Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) heeft daarom een hygiëneprotocol opgesteld dat strikt moet worden opgevolgd door iedereen die in de natuur werkt, waarbij het belang van ontsmetten van al het onderzoeksmateriaal, alsook van laarzen en waadpakken, sterk wordt benadrukt.

Actie-Reactie!

Voorlopig zijn de salamanderpopulaties in Vlaanderen vrij gebleven van Bsal. Verschillende instanties (ANB, INBO, Natuurpunt, Universiteit Gent) hebben de handen in elkaar geslagen om dit zo te houden, waarbij er in 2017 een nationaal actieplan werd goedgekeurd om salamanderpopulaties op te volgen (via de meetnetten) en de aanwezigheid van Bsal in kaart te brengen. Enkel wanneer geweten is waar Bsal zich bevindt, kan er snel en gepast gereageerd worden.

Ook jij kan hier bijdragen: merk je een massale sterfte op van amfibieën of vind je zieke of gestorven amfibieën waarvan de doodsoorzaak niet meteen duidelijk is (dus geen verkeersslachtoffers of predatie) dan kan je dit best meteen doorgeven aan het meldpunt [email protected]. Als de zieke of gestorven amfibieën nog redelijk vers zijn, kunnen ze ook worden ingezameld (dubbel verpakt in een plastic zak) en worden overgebracht naar een opvangcentrum voor wilde dieren. Via de koerierdienst van Dierengezondheidszorg Vlaanderen (DGZ) worden ze overgebracht naar de Universiteit Gent voor analyse. Een woordje uitleg (soort, aantal, vindplaats, datum, contactgegevens) zijn noodzakelijk om de verdere opvolging van de abnormale sterfte mogelijk te maken.

Tekst: Lieze Rouffaer (Universiteit Gent)