Eikelmuis als ambassadeur voor een hoog kwalitatief landbouwlandschap

De eikelmuis staat sinds 2014 als bedreigd op de Vlaamse Rode lijst van zoogdieren. Onder andere het verdwijnen van leefgebied, rust- en voortplantingsplaatsen en een verminderd voedselaanbod door de afname van insecten en andere ongewervelden spelen daarbij een rol. Om die achteruitgang te stoppen is de hulp nodig van zowel tuineigenaars als landbouwers en overheid.

De eikelmuis zet je al meteen op het verkeerde spoor. Met haar zorromasker lijkt ze wel te suggereren dat ze vele geheimen voor ons heeft. Haar naam is al misleidend, het is immers geen muis maar een slaapmuis die in de herfst een extra vetlaag aankweekt en een winterslaap doet in plaats van een voedselvoorraad aan te leggen zoals muizen doen. Met haar verborgen  levenswijze, rondkruipend in bomen en dicht struikgewas lijkt ze bovendien eerder op een mini versie van een eekhoorn. De pluimstaart komt daarbij goed van pas om het evenwicht te bewaren. Dat ze vooral ‘s nachts actief is helpt ook al niet om meer bekend te raken. 

Eikelmuizen zijn alleseters met een voorkeur voor insecten, spinnen, miljoenpoten, slakken en ja, soms bezoeken ze zelfs vogel- en muizennesten voor de inhoud. Vooral in het najaar eten ze veel wilde vruchten, noten en zaden om snel een vetvoorraad op te bouwen. Ook gekweekte fruit zoals appels en peren gaan er dan wel in. Hierdoor kreeg ze in sommige streken de bijnaam van fruitratje. 

Eikelmuizen leven vaak in kleine groepjes. Individuele dieren verplaatsen zich zelden verder dan 200 à 300 meter van hun nest of schuilplaats om eten te zoeken. Geschikt leefgebied van gemengd bos, bosranden, heggen, hagen en struikgewas moet dus voldoende groot zijn en zonder grote onderbrekingen van ongeschikt landschap verbonden met andere leefgebieden om te voorkomen dat groepjes geïsoleerd raken.

Eikelmuis bedreigd

Eikelmuizen doen het niet goed in Vlaanderen. De aantallen nemen vermoedelijk al af sinds halverwege vorige eeuw. De precieze oorzaak van de achteruitgang is niet bekend door een gebrek aan gegevens. Wel is duidelijk dat het verdwijnen van leefgebied bestaande uit hakhoutbossen en kleinschalig cultuurlandschap, het verdwijnen van verbindende heggen en hagen tussen leefgebieden, het verdwijnen van rust- en voortplantingsplaatsen (door het verdwijnen van rommelhoekjes, bomen met holtes en oude gebouwtjes) en een verminderd voedselaanbod door de afname van insecten en andere ongewervelden mee een rol spelen. Sinds 2014 staan ze als bedreigd op de Vlaamse Rode lijst van zoogdieren.

Meerdere provincies ondernamen met hulp van natuurverenigingen en regionale landschappen initiatieven om eikelmuizen te inventariseren en te helpen. Zowel in Vlaams Brabant, Limburg als West- en Oost Vlaanderen en Brussel liepen projecten voor inventarisatie en kleinschalige terreinmaatregelen. Uit al deze projecten mogen we samenvattend stellen dat méér nodig is.

Om eikelmuizen er bovenop te helpen is een opschaling aangewezen, zowel in ruimte en tijdsduur. Hier kan het Vlaamse houtkantenplan dat vorig jaar gelanceerd werd en een tijdshorizon heeft tot 2030 een belangrijke rol spelen.

Vlaamse overheid springt bij 

De Vlaamse overheid heeft al langer begrepen dat de geleidelijke achteruitgang van onze landschapselementen en houtkanten in het bijzonder niet gestopt kan worden door goede wetgeving alleen, de kwaliteit van ons landschap en de natuur die erin thuis hoort zal alleen maar verbeteren als grondeigenaren en gebruikers geholpen worden om maatregelen op het terrein te nemen. Landbouwers kunnen daarbij een beroep doen op financiële tussenkomsten uit het Europees landbouwbeleid. Voor private grondeigenaren en lokale overheden zijn er bijkomend andere maatregelen nodig. Het Vlaamse houtkantenplan beoogt een geïntegreerde aanpak om te komen tot een kwaliteitsverbetering van het landschap die verder gaat dan de individuele acties. Meer info over de opzet en mogelijkheden vind je hier.

Wat kan je zelf doen?

Particulieren en plattelandsbewoners kunnen hun tuin eikelmuisvriendelijk inrichten met geschikte planten en schuilgelegenheden. Provincies en Regionale Landschappen kunnen hiertoe advies verlenen. 

Landbouwers kunnen hun terreinen verrijken met nieuwe houtige landschapselementen en bestaande elementen onderhouden. Zeker in de omgeving van bestaande populaties van dit schattige diertje zijn initiatieven wenselijk. Zeker de aanplant van bloeiende en besdragende struiken of kleine bomen verdient aanbeveling. Via het project 'Boer zoekt natuur, natuur zoekt boer' gaven we zelf alvast het goede voorbeeld in de Vlaamse Ardennen. Met de beheerovereenkomsten van de VLM worden deze maatregelen financieel ondersteund. 

Wat als er in jouw buurt geen eikelmuizen voorkomen?

Houtkanten, ruige hoekjes met bramen of ruigtekruiden zijn niet alleen voor eikelmuizen van belang. Deze landschapselementen zitten vol met leven. Natuurlijke vijanden van plaaginsecten, zangvogels zoals braamsluiper, grasmus of geelgors vinden er beschutting en voedsel, muizeneters zoals wezels en hermelijn voelen er zich thuis, amfibieën vinden er een zomerbiotoop en voor tal van andere levende wezen vormen ze een stapsteen of verbindingszone tussen leefgebieden.

Tekst: Jos Ramaekers (Natuurpunt Beleid)

Natuurpunt en Algemeen Boerensyndicaat (ABS) hebben de voorbije twee jaren samengewerkt om landbouw en natuur dichter bij mekaar te brengen, weg van de polarisatie, in het project Boer zoekt natuur, natuur zoekt boer. In dat kader is er veel kennis en ideeën uitgewisseld en acties uitgevoerd. Met deze reeks natuurberichten willen we een aantal goede voorbeelden van samenwerking en acties ruimer onder de aandacht brengen om de bredere toepassing te stimuleren.

Afbeelding