Nieuwe risicoatlas brengt gevaarlijke luchtlijnen voor vogels in kaart

Om iedereen van stroom te kunnen voorzien, heeft België een netwerk van 8.781 kilometer aan elektriciteitsverbindingen waarvan 5.614 km bovengronds loopt. ‘s Nachts, in het schemerduister of bij mist, zijn deze luchtlijnen vaak niet goed zichtbaar voor vogels. Ze kunnen dan tegen deze luchtlijnen aanvliegen. Op vraag van Elia brachten Natuurpunt, Natagora en het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) in een risicoatlas de plaatsen met de hoogste aanvliegrisico’s voor vogels in kaart. De risicoatlas is gebaseerd op een enorme hoeveelheid data die in de periode 2009 - 2019 vooral door vrijwilligers werden ingezameld. 

De nieuwe atlas - een update van de editie van 2012 - toont aan dat in België momenteel 325 kilometer luchtlijn een groot risico vormt voor vogels. Elia zet haar inspanningen verder om deze luchtlijnen veiliger te maken zodat het aantal vogels dat jaarlijks tegen luchtlijnen borst en sterft (dat aantal wordt geschat op 170.000 tot 500.000) drastisch vermindert.

Waarom een update?

De eerste risicoatlas verscheen in 2012. Sindsdien is de verspreiding van een aantal vogels sterk gewijzigd. Door recente grootschalige natuurinrichting (o.a. in de IJzervallei, het Zwin, de Uitkerkse Polders en het Havengebied van Antwerpen) steeg het aantal vogels in sommige gebieden aanzienlijk. Andere gebieden, zoals het havengebied van Zeebrugge, namen dan weer af in belang en trokken minder vogels aan.

Dankzij het online platform www.waarnemingen.be en door een aantal langlopende monitoringsprojecten kwamen er de voorbije jaren een massa aan nieuwe data beschikbaar. Een herziening van de risicoatlas van 2012 was dus nodig.

Selectie van vogels            

De risicoatlas houdt rekening met alle beschikbare gegevens over vogelsoorten met een hoog aanvliegrisico. Dit zijn bijvoorbeeld vogels die - vaak in het schemerduister - pendelvluchten maken tussen hun slaapplaats en het gebied waar ze voedsel zoeken. Het gaat dan vooral over ganzen, meeuwen, wulpen en aalscholvers. Ook vogels die vooral ’s nachts actief zijn, zoals de zeldzame roerdomp of het woudaapje, lopen een groter risico. De risicoatlas focust ook op enkele grotere vogels, zoals reigers en ooievaars. Als deze vogels de luchtlijnen laattijdig opmerken, kunnen ze vaak niet meer tijdig bijsturen en vliegen ze tegen de luchtlijn aan.

Broedkolonies van vogels met een hoog aanvliegrisico (lepelaars, sternen), zeldzame aanvlieggevoelige soorten (o.a. rode wouw, slechtvalk, watersnip, oehoe), grote aantallen overwinterende watervogels en belangrijke trekroutes (bv. van kraanvogels) werden mee in de analyse opgenomen.

Afbeelding

Gebieden met hoog aanvliegrisico

Al deze gegevens (van 2009 tot 2019) werden in één grote dataset gegoten. Dit resulteerde in een kaart met het potentieel aanvliegrisico voor vogels op een bepaalde locatie. In de rode gebiedenlopen vogels het grootste risico om tegen een luchtlijn te vliegen. In de groene gebieden ligt het risico veel lager. De meest risicovolle gebieden in België zijn o.a. de Arenbergpolder (Kieldrecht), het Paardenschor en Doelpolder Noord (Doel), de Verrebroekse Plassen, het Molsbroek (Lokeren), het Meer van Virelles en de Moerassen van Harchies.

Bij de bouw van een nieuwe luchtlijn is de kaart een planningsinstrument voor Elia en een hulpmiddel voor de overheid om de effecten van nieuwe luchtlijnen op vogels te beoordelen. Rode gebieden worden voor de bouw van nieuwe bovengrondse hoogspanningsleidingen beter vermeden. Indien in deze gebieden toch luchtlijnen moeten worden gebouwd, moeten minstens mitigerende maatregelen worden voorzien, zoals het plaatsen van bebakening. Dankzij deze bebakening op de kabels worden luchtlijnen beter zichtbaar voor vogels en daalt het aanvliegrisico aanzienlijk.

Afbeelding

Bestaande luchtlijnen met hoog aanvliegrisico

Op de kaart met het aanvliegrisico werden de bestaande luchtlijnen van Elia geprojecteerd. Zo krijgt Elia een zicht op welke luchtlijnen op dit moment het hoogste risico voor vogels vormen. Zo’n 5,8% of 325 km van alle Belgische luchtlijnen vormt een hoog risico voor vogels. Dit is 2% meer dan in 2012. Deze stijging wordt o.a. verklaard door de recente evoluties in belangrijke vogelgebieden en de toename aan data, waardoor het belang van elk gebied veel nauwkeuriger kon worden ingeschat.

Volgens de risicoatlas 2020 lopen de gevaarlijkste luchtlijnen die nog niet zijn bebakend boven het Noordelijk Eiland in Wintam, de oversteek van de Maas bij Les Awirs, over de Moeren van Meetkerke, doorheen de IJzerbroeken in Merkem en in de Haine-vallei in buurt van de natuurgebieden van Marionville in Saint-Ghislain.

“Natuurpunt en Natagora zijn tevreden dat Elia deze problematiek op haar agenda heeft gezet. We hopen dat dit snel zal leiden tot de uitvoering van een duidelijk bebakeningsplan waarbij de gevaarlijkste lijnen - zoals deze in Wintam en in Les Awirs - zo snel mogelijk worden aangepakt”, zegt Dominique Verbelen, Natuurpunt.

“We hebben de voorbije jaren ongeveer 50 kilometer luchtlijn bebakend, o.a. in de Gentse Kanaalzone, Brugge, Noordschote, Kallo, Harchies en Marionville. De komende jaren zetten we onze inspanningen verder om zoveel mogelijk gevaarlijke luchtlijnen te bebakenen. Dankzij de risicoatlas weten we welke luchtlijnen we eerst moeten aanpakken. We proberen deze dan te koppelen aan geplande lijnwerken”, zegt Ilse Tant, Chief Community Relations Officer bij Elia.

Meer info

De risicoatlas is online beschikbaar en kan worden geraadpleegd. Ook bij andere infrastructuurprojecten waar er aanvliegrisico’s voor vogels zijn, kan de risicoatlas een belangrijk planningsdocument vormen.

Tekst: Dominique Verbelen (Natuurpunt Studie)