Les 6: het everzwijn

Oernatuur is in Vlaanderen geen alledaags goed. Maar als één totemdier ons doet denken aan de woeste wouden van weleer, dan is dat het wilde zwijn. Met z’n stugge vacht, imposante slagtanden en kort staartje ziet de ever er tegelijk vervaarlijk en koddig uit. Ze zijn van nature schuw en mijden mensen liever. Maar met wat geluk en een portie tips kan je deze ruige voorouder van het varken op een veilige manier gadeslaan. Sigi gaat dit keer op stap met everzwijnkenner Jos om de sporen van deze wilde wroeter te traceren. 

Het wilde zwijn is de trotse voorouder van ons varken. Je ziet daarom heel wat gelijkenissen met de varkens die we kennen. Zijn unieke silhouet verwar je maar moeilijk met een andere wilde soort in het bos. Omdat hij zich vooral in het donker laat zien, kan het toch moeilijk zijn om evers te herkennen tijdens je boswandeling. Hier zie je de belangrijkste uiterlijke kenmerken: 

Verlegen evers

Evers zijn schuw. Je loopt ze daarom niet makkelijk tegen het lijf. Hun hoefsporen kan je wel goed herkennen. Ook hun gewroet in de bosbodem is mits enige oefening goed herkenbaar. Af en toe vind je zelfs hun ronde snuitafdruk erin terug.

Everzwijnen zijn evenhoevigen: ze vormen een orde van zoogdieren, gekenmerkt door hun even aantal tenen. Ze hebben 4 hoeven: vooraan 2 grote gehoefde tenen, achteraan 2 kleinere. Evers rollen graag in de modder. Zo’n modderbad, of zoel, is vaak niet meer dan een modderige plas en wordt meestal ook als drinkplek gebruikt. Het is een goede plek om pootafdrukken te vinden. De twee kleine tenen staan zijwaarts gericht, bij reeën staan deze voorwaarts.

Lekker schuren

Na het zoelen laten everzwijnen de modder op hun vacht hard worden, zodat alle parasieten zoals vlooien en teken erin vast komen te zitten. Daarna schuren de evers hun stugge vacht heerlijk schoon tegen een boomstronk. Zo’n schuurboom herken je makkelijk aan de grijze moddersporen op schofthoogte.

Ook omgewoelde aarde duidt op aanwezigheid van zwijnen. In seizoenen zonder eikels of weinig beukennootjes zijn everzwijnen aangewezen op ander voedsel. Met hun forse snuit wroeten ze in de grond op zoek naar larven, wormen en plantenwortels, die ze met hun fijne reukzin probleemloos opsporen.

In sommige gevallen kan je de evers zelfs hóren in het bos. Everzwijnen klinken als … zwijnen. Tijdens het scharrelen knort de groep gezellig of grommen ze hongerig. Als waarschuwingssignaal brullen of gillen ze dreigend. Dat doen ze vooral veel en luid tijdens het paren en vechten. Als je hen lawaaierig van jetje hoort geven, wandel je beter rustig de andere kant uit.  

• Benader zelf geen everzwijnen en blijf rustig. Vind je dat ze te dichtbij komen, maak dan wat geluid op een beheerste manier en wandel rustig weg.
• Wandel je door dichte vegetatie, maak dan geluid zodat je de dieren niet verrast. Er is een risico dat een zeug anders kan aanvallen om haar jongen te verdedigen. Om dezelfde reden hou je een hond aan de korte leiband.
• Ook een gewond everzwijn kan kiezen voor de aanval als reactie op je aanwezigheid. Zorg dan voor een hindernis tussen jou (fiets, boom ...) en het zwijn of zoek de hoogte op.

Afbeelding

Natuurpunt

Jos Ramaekers is al jaren actief bij Natuurpunt Limburg en heeft het everzwijn zien oprukken in de bosrijkste provincie van Vlaanderen.

"Everzwijnen vind je op veel verschillende plekken: van heide, graslanden en bossen tot uitgestrekte rietvelden en braamstruwelen. Overdag kunnen ze zich zo goed als onzichtbaar maken. Zo zijn rustende everzwijnen op minder dan 10 meter van een druk wandelpad niet ongewoon.

Ze hebben een fenomenaal aanpassingsvermogen: naargelang de aan- of afwezigheid van mensen gaan ze hun levensstijl wijzigen. Zo zagen we in het Nationaal Park Hoge Kempen dat in zones waar geen wandelaars waren, everzwijnen ook overdag op zoek gingen naar eten. In zones waar in een bepaalde periode jacht was toegelaten, werden evers plots rond 3u ‘s nachts actief."

Everzwijnen zijn moeilijk met een ander dier te verwarren. Ze hebben een ruigere vacht en grotere slagtanden dan tamme varkens en hebben een kenmerkende wigvormige lichaamsbouw.

Onverwachte ontmoetingen 

Ontmoetingen met wilde dieren zijn onvermijdelijk in het dichtbevolkte en volgebouwde Vlaanderen. Kom je oog in oog staan met een vos, wolf of everzwijn? Bewaar dan steeds voldoende afstand. Het dier zal vrijwel altijd wegwandelen of weglopen. Voeder geen wilde dieren en laat geen etensresten achter. Anders trek je wilde dieren aan in tijden van voedselschaarste, en dan worden ze minder schuw en kunnen er zich potentieel gevaarlijke situaties voordoen.

Drie biggetjes en de wolf

Het everzwijn verovert sinds 2005 vanuit Limburg de rest van Vlaanderen. Het overvloedige voedsel (maïs en eikels) en de zachte winters zorgen voor veel biggen die hier weinig natuurlijke vijanden hebben. Enkel de wolf heeft hen op het menu staan. Die heeft echter (nog) geen impact op de aantallen, maar kan wel zorgen voor gedragswijziging doordat ze andere rust-, of foerageergebieden gaan opzoeken. Na verstoring kunnen evers ook afstanden van tientallen kilometers overbruggen. 

Boswoeler

Everzwijnen horen thuis in Vlaanderen. Als grote omnivoor graaft hij in bossen op zoek naar voedsel. Zo speelt hij een belangrijke rol in ons ecosysteem. Ook voor wandelaars is een ontmoeting met een kudde everzwijnen een onvergetelijke ervaring.