Erfgoed in het Grote Netewoud

Ontmoetingsplaats 'De Watermolen'

Het bezoekerscentrum Grote Netewoud bevindt zich op een historische site die al honderden jaren dienst doet als ontmoetingsplaats. In vroege tijden kwamen van heinde en verre landbouwers met hun karren vol graan naar de watermolen, daartoe verplicht door klooster en heer die eigenaar waren van de watermolen. Dorpsbewoners trokken naar de rivier om er water te halen, om zichzelf, kleren en matrassen te wassen. Kinderen gingen er zwemmen en speelden er rond het water. Later werd er gefeest, gegeten en gedronken in respectievelijk Feestzaal De Watermolen, Restaurant De Watermolen en Gasthof De Watermolen. Sinds december 2019 ontmoeten natuurliefhebbers, wandelaars en fietser elkaar op de site Watermolen.

Historiek van de watermolen van Meerhout

741

Eerste vermelding van de watermolen, die zich op dat moment nog stroomopwaarts bevindt, vermoedelijk ter hoogte van de Oude Nete en de Creyndertloop in het gehucht Rooiaarde.

1324                     

De watermolen in Rooiaarde wordt vervangen door de technisch verbeterde watermolen op de huidige locatie die geciteerd wordt als "ter Nuwermolen". De Grote Nete werd ongeveer 500 meter verlegd om meer water te kunnen opsparen en meer debiet te kunnen genereren. Deze hermeandering is nog steeds zichtbaar aanwezig.

1678

Het huidige gebouw watermolen wordt in baksteen opgetrokken. Twee sierstenen (te bezichtigen in het bezoekerscentrum) herinneren aan deze gebeurtenis. De onderslagmolen met stalen rad zal 300 jaar actief blijven als graanmolen.

De watermolen werd na verloop van tijd een dubbelmolen: ten westen van de Grote Nete werd graan gemalen, ten oosten werd eikenschors gemalen voor leerlooierijen.  

1914

De schorsmolen deed tijdens W.O. I ook dienst als slagmolen, om smout te slaan voor de bevolking.

1918

Bij wijze van oorlogscompensatie krijgt de toenmalige molenaar een door de Duitse bezetter achtergelaten installatie om elektriciteit op te wekken. Hij slaagt erin om hiermee de burgerij van Meerhout-Centrum van stroom te voorzien. Wanneer de molenaar ’s avonds het rad stillegde, seinde hij dat aan zijn dorpsgenoten door de stroom bij middel van de grote hefboomschakelaar enkele malen te onderbreken. Dat bezorgde Petrus de bijnaam ‘Peer Plimp’. Het oorspronkelijke schakelbord is nog steeds te bewonderen in de watermolen.    

1928     

De schorsmolen, ten oosten van de Grote Nete wordt omgevormd en drijft voortaan de slijpstenen van een diamantslijperij aan. De graanmolen blijft in werking.

1944

De watermolen wordt verwoest tijdens W.O.II, vooral het oostelijk deel krijgt het daarbij zwaar te verduren.

1949

Het oostelijk deel van de watermolen wordt ingericht als een wasserij waar de dorpsbewoners hun kleren kunnen komen wassen. Later wordt op de bovenverdieping ook een strijkatelier ingericht.

1965

De wasserij wordt gesloten, het gebouw komt leeg te staan en geraakt in verval.

1970     

De graanmolen blijft al die tijd in gebruik maar wanneer in 1970 het waterrecht verkocht wordt, worden de activiteiten gestaakt.

1981                     

Het voormalig molenhuis wordt door de laatste molenaar gerenoveerd en omgebouwd tot verbruikszaal ‘De Watermolen’. Het oostelijk deel, de wasserij, wordt niet opgeknapt en gaat verder in verval.

2000

Taverne De watermolen is in de jaren ’80 en ’90 een populaire taverne. Rond het millennium volgen diverse uitbaters elkaar op tot ook de laatste uitbater er rond 2008 mee stopt. De watermolen wordt samen met de rest van de site te koop gezet. 

2003 – 2005 

De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) verwerft de vervallen wasserij en legt op de aanpalende gronden een vistrap aan. Dankzij deze vistrap kunnen vissen voortaan het hoogteverschil van 1,70m overbruggen dat de stuw ter hoogte van het waterrad op de Grote Nete creëert. De vistrap is aangelegd als een bypass rond de watermolen en de oude wasserij. De wasserij komt zo op een eilandje te liggen en de vistrap vormt voortaan de hoofdrivier.   

2009-2012 

VMM en gemeente Meerhout renoveren de oude wasserij. VMM brengt er de machinekamer die de stuwen bedient in onder. Op het gelijkvloers wordt een balie ingericht met het oog op “een uitvalsbasis voor toerisme en natuur en een educatief informatiecentrum”. Op de eerste verdieping komt een permanente tentoonstelling rond duurzaam waterbeheer ‘Weg van de Nete’.

2013

Dankzij een alerte Natuurpunt vrijwilliger start er een samenwerkingsverband tussen partners VMM, gemeente Meerhout en Natuurpunt om in ‘de wasserij’ bezoekerscentrum Grote Netewoud uit te bouwen. Natuurpunt stelt vanaf 1 april 2013 een halftijdse coördinator te werk die samen met een handvol Natuurpuntvrijwilligers en de coördinator van vzw Vallei van de Grote Nete (Toerisme provincie Antwerpen) de permanentie verzekeren. In 2013 gaat ook het LIFE-project ‘Grote Netewoud: wilde natuur op mensenmaat’ van start. Dit Europees ondersteunde project focust o.a. op grootschalig herstel van broekbossen, het streven naar zo veel mogelijk aaneengesloten natuurgebieden maar ook naar ‘avontuurlijke bezoekerservaringen’ en ‘het creëren van een breed maatschappelijk draagvlak’. Om die laatste twee doelstellingen te bevorderen is een sterk bezoekerscentrum van groot belang.

2014

In en rond het bezoekerscentrum worden talloze evenementen, wandelingen, workshops en cursussen georganiseerd. De bezoekersaantallen en het aantal actieve vrijwillige medewerkers nemen fors toe. Midden 2014 wordt de Natuurpunt coördinator voltijds tewerkgesteld en wordt de balieruimte op het gelijkvloers omgebouwd tot ontmoetingsruimte waar ook een drankje genuttigd kan worden. De werking van Natuurpunt blijft verder groeien en de nood aan beter en duurzamer bezoekersonthaal dringt zich op. Er wordt voorzichtig gelonkt naar de te koop staande site Watermolen.

2015

Op 19 augustus 2015 wordt de site Watermolen verkocht: Natuurpunt en gemeente Meerhout verwerven de watermolen en parking, het ANB de visvijver en gemeente Meerhout het oude woonhuis met tuin.  Het beheer van die twee laatst genoemden wordt overgedragen aan Natuurpunt die tevens aangesteld wordt als aanspreekpunt en medebeheerder van de site Watermolen.

2017

Einde 2017 start Natuurpunt de renovatiewerken in de watermolen. Dankzij de samenwerking tussen professionele aannemers en duizenden uren vrijwilligerswerk worden er bergen werk verzet om van de oude watermolen een eigentijds bezoekerscentrum te maken. Dankzij de passie, toewijding en eindeloze inzet van de vrijwilligers wordt het financieel mogelijk om meer en betere keuzes te maken in ontwerp en uitvoering.

2019 

Op 8 december 2019 opent Natuurpunt het nieuwe Bezoekerscentrum Grote Netewoud in de watermolen. Het rad wordt opnieuw draaivaardig gemaakt en kan bij hoge waterstand opnieuw draaien voor educatieve doeleinden, zonder nog te malen weliswaar.

2020 - ...

De site Watermolen is opnieuw een plaats van ontmoeting voor jong en oud!