2020 was het jaar van de comeback van grote zoogdieren

Het voorbije jaar heeft op vlak van zoogdieren absoluut verrast. Otter, wolf en lynx: het zijn geen soorten meer uit een verre wildernis, maar grote zoogdieren die bezig zijn aan een terugkeer in ons land. Een beknopt overzicht van 2020, en een blik op de toekomst.

De terugkeer van de otter

Bij de jaarwissel naar 2020 werd in de Durme- en Moervaartvallei (Oost-Vlaanderen) een otter gefilmd door een cameraval. Ook in het Blaasveldbroek (Antwerpen) en in Wallonië konden het voorbije jaar otters worden geregistreerd. Dat is bijzonder: sinds eind jaren ‘80 werd - wegens het ontbreken van betrouwbare waarnemingen - aangenomen dat de soort in Vlaanderen was uitgestorven. Maar in 2012 werd opnieuw otter waargenomen in Antwerpen en Limburg. Sindsdien is de soort bezig aan een comeback. Ook in 2021 wordt het dus uitkijken op welke plaatsen terug otters zullen opduiken. De aanwezigheid van otters wordt nauwgezet opgevolgd, onder meer  door onderzoek naar spraints via de Meetnetten, en via een uitgebreid netwerk aan strategisch opgestelde cameravallen. Een duurzame otterpopulatie in Vlaanderen is geen evidentie. Daarvoor moet er voldoende geschikt leefgebied beschikbaar zijn en moet werk worden gemaakt van een aantal belangrijke aandachtspunten (o.a. herstel van natuurlijke rivierdynamiek, terugdringen van zeer hoge concentraties aan polluenten in vis, streven naar een rijke visstand, uitvoeren van specifieke ontsnipperingsmaatregelen om verkeersslachtoffers te vermijden). Het Soortbeschermingsprogramma Otter, dat momenteel wordt opgemaakt in opdracht van de Vlaamse overheid (met input van Natuurpunt), zet hier vol op in. 

Bever nu ook in West-Vlaanderen

Tijdens beperkende maatregelen die dit voorjaar werden opgelegd als een gevolg van de coronapandemie, werden we gedwongen om er vooral in eigen streek op uit te trekken. Maar ook dicht bij huis - en zelfs in de stad -  zette de opmars van grote zoogdieren zich door. Zoals een bever die in maart opdook in de Brugse binnenstad. Sinds begin 2000 komt de bever opnieuw voor in Vlaanderen. Met de waarneming in West-Vlaanderen is de soort voor het eerst sinds 1848 weer in alle Belgische provincies waargenomen. De bever doet het goed en zijn uitbreiding over Vlaanderen zet zich nog steeds door. Naarmate de geschikte leefgebieden in andere provincies meer en meer bezet worden, wordt de kans almaar groter dat meer uitzwermende dieren ook in West-Vlaanderen zullen terecht komen om er (vermoedelijk op korte termijn) nieuwe territoria te bezetten. 

Edelhert in Limburg

In het noordoosten van de provincie Limburg worden steeds vaker edelherten waargenomen. Ze maken deel uit van een groeiende populatie van een 30-tal dieren, die verspreid over verschillende groepen ook grensoverschrijdend in Nederland voorkomen. In overleg met verschillende sectoren krijgt het edelhert ook in Vlaanderen de kans voor een comeback. Daarbij wordt gekeken naar het principe van ‘lerend beheren’ dat aan Nederlandse zijde werd ontwikkeld, waarbij vanuit de praktijk wordt opgevolgd hoe de uitbreiding verloopt, welke knelpunten er zijn (zoals bv. het verkeer), en welke maatregelen nodig zijn om het samenleven met edelherten mogelijk te maken. Zo krijgt het edelhert opnieuw de kans om een duurzame populatie uit te bouwen, en zich verder uit te breiden in Vlaanderen. 

Afbeelding

Edelhert (foto: Martin Mollet/Saxifraga).

Het jaar van de lynx

Afgelopen zomer kregen we een verrassing van formaat. Dankzij een strategisch geplaatste cameraval kwam het eerste bewijs over de aanwezigheid van een lynx in de Belgische Semoisvallei. Er werd al langer vermoed dat deze grote katachtige - na 100 jaar afwezigheid - wel eens terug in ons land kon zijn. Verder (genetisch) onderzoek zal nagaan van waar het dier precies afkomstig is, en of er mogelijk meer dan één individu aanwezig is. Lynxen zijn, in tegenstelling tot bijvoorbeeld wolven, trager in het bereiken van nieuw geschikt leefgebied. Ze stellen ook hoge eisen aan hun omgeving. Lynxen leven een eerder verborgen bestaan en hun aanwezigheid kan dan ook een hele tijd onopgemerkt blijven. Toch is het niet onwaarschijnlijk dat in 2021 ook op andere locaties in ons land de aanwezigheid van een lynx zal worden vastgesteld.

Wie ziet de eerste goudjakhals?

In oktober werd in Nederland voor de derde keer een goudjakhals opgemerkt. Deze middelgrote hondachtige breidt zijn verspreidingsgebied vanuit Zuidoost-Europa snel uit richting Nederland en België. Al enkele jaren wordt een eerste waarneming in ons land verwacht. Het wordt dus uitkijken en opletten want goudjakhalzen kunnen worden verward met vossen of wolven. De soort is echter aanzienlijk groter dan een vos en heeft geen witte staartpunt. In vergelijking met een wolf, is de goudjakhals bijna half zo groot, heeft een korte staart met zwarte punt en korte poten.

August en Noëlla

De ster van de show was in 2020 ongetwijfeld de wolf. Voor het eerst sinds 1779 slaagde een wolvenpaar erin om zich succesvol voort te planten in Vlaanderen. Wolven August en Noëlla werden de ouders van een mooie kroost. Terwijl aanvankelijk werd gedacht dat er 4 'Bosland Daltons' werden geboren in Limburg, bleek in oktober nog een vijfde welp aanwezig. Helaas stierven in het najaar 2 vrouwelijke welpen in het verkeer en werd een derde, mannelijke welp aangereden. Die overleefde het ongeval wel. Drie aangereden wolven in enkele maanden tijd: dit maakt duidelijk dat het Vlaams Actieprogramma Ecologische Ontsnippering (VAPEO) snel moet worden opgestart. Naast het kroostrijk gezin van August en Noëlla werden ook in de provincie Antwerpen drie verschillende doortrekkende wolven waargenomen, en vond wolf Akela op de Hoge Venen een metgezel. Dit betekent dat, als alles goed gaat, ook Wallonië een eerste roedel kan verwachten in 2021.   

Hoe kunnen we ons beter voorbereiden op een samenleven met grote zoogdieren?

Dankzij onder meer een betere juridische bescherming krijgen grote zoogdieren in Europa opnieuw de kans om zich te herstellen en nieuwe gebieden te koloniseren. Om die comeback mogelijk te maken, is het belangrijk dat er voldoende draagvlak aanwezig is. Samenleven met grote zoogdieren: we zijn het in België niet echt meer gewoon en we staan dan ook voor een aantal belangrijke uitdagingen. 

Denken we maar aan het vee dat in 2020 werd gedood of verwond door wolven. Bijvoorbeeld de wolf Billy die opdook in Duffel was hier erg bedreven in. Omdat we in de toekomst meer rondzwervende wolven verwachten, neemt het belang van gepaste omheiningen voor het beschermen van vee toe. WWF, Natuurpunt en Natagora richtten daarom het Wolf Fencing Team Belgium op. Ondertussen staan ongeveer 150 vrijwilligers paraat om veehouders te helpen om ‘wolfbestendige’ aanpassingen aan te brengen aan bestaande omheiningen. In 2020 kreeg het Wolf Fencing Team 74 aanvragen van veehouders voor hulp of advies bij het voorzien van wolfwerende maatregelen. De gratis ondersteuning gaat van een kennismakend en adviesverlenend bezoek tot het plaatsen van een wolfwerende afrastering en het invullen van de subsidieaanvraag. Ook in Soortbeschermingsprogramma’s (zoals voor de otter en de bever) wordt gezocht naar oplossingen om mogelijke conflicten te vermijden, en het samenleven met grote zoogdieren mogelijk te maken. 

Wat zal 2021 en de toekomst verder brengen? 

Het komende jaar heeft ongetwijfeld verrassingen in petto. Breng mee de verspreiding van zoogdieren in kaart en geef je waarnemingen, liefst voorzien van een foto, via www.waarnemingen.be. We kijken er alvast naar uit!

Tekst: Annelies Jacobs (Natuurpunt Studie)