25 jaar Europese turbo voor Vlaamse natuur

Verloren gewaande plant- en diersoorten keren terug, verwaarloosde terreinen worden natuurvriendelijk ingericht en opengesteld voor een groot publiek. Na 25 jaar en ruim 50 miljoen euro aan Europese investeringen in de Vlaamse natuur zijn de resultaten fenomenaal.

Het realiseren van het Natura 2000-netwerk (het grootste netwerk van natuurgebieden ter wereld) is hét speerpunt van Europa om bedreigde natuur te herstellen. Zowel overheden, natuurorganisaties als privé-initiatiefnemers als bedrijven of privé-eigenaars kunnen Life-projecten, met een looptijd van 5-6 jaar, indienen bij de Europese Commissie. Natuurpunt heeft de voorbije 25 jaar op die manier al 35 projecten ingediend.

Doel van die projecten: soorten helpen en leefgebieden herstellen die beschermd worden door de twee belangrijkste Europese natuurwetten, de vogel- en habitatrichtlijn. Daarnaast is er binnen de projecten ook aandacht voor de uitbouw van recreatie en de samenwerking met partners als gemeenten, provincies en derden (bijvoorbeeld een visclub en landbouwers).

Mooie resultaten

De resultaten mogen gezien worden: verschillende kwetsbare soorten profiteerden van het habitatherstel. Vijf opmerkelijke resultaten uit Vlaanderen op een rij.

1. De populatie van kluut evolueerde in de Uitkerkse Polder van 4 naar 178 broedparen.

2. In het begin van de eeuwwisseling stond de boomkikker op het punt om voorgoed te verdwijnen uit Vlaanderen. Nu, vijftien jaar later, is de populatie meer dan vertienvoudigd.

3. Broekbossen zijn bossen met de voeten in het water. Ze kunnen het leefgebied worden van bevers en zwarte ooievaars. In het Life-project Grote Netewoud herstelde Natuurpunt al 74 hectare broekbos en komt er binnenkort nog 108 hectare bij.

4. Het zeer zeldzame zomerklokje is hét paradepaardje van de Kleine Netevallei in de buurt van van Lier. Het is de belangrijkste vindplaats van Vlaanderen van het plantje met prachtige witte bloemen. Dankzij het project Life Kleine Netewoud werden verschillende snippers natuur in de vallei opnieuw met elkaar verbonden. Dat geeft deze bijzondere bloem toekomstperspectief.

5. Het Life-project in Averbode Bos en Heide bracht de nagenoeg verdwenen vennen terug in Averbode. Voor het herstel kwamen er nauwelijks libellen voor, de voorbije jaren zijn er maar liefst 45 soorten waargenomen. De meest bijzondere voor het natuurbehoud is de Gevlekte witsnuitlibel. Intussen is ze er al 10 keer waargenomen.  

Andere soorten die in de lift zitten na de uitvoering van Life-projecten zijn drijvende waterweegbree, rugstreeppad, kamsalamander, meervleermuis, blauwborst, roerdomp, nachtzwaluw, boomleeuwerik en wulp.

Wat is het budget?

In totaal kende de Europese Commissie ruim 53,2 miljoen euro toe aan Natuurpunt voor de uitvoering van 35 Life-projecten. Dat is gemiddeld zo’n 1,5 miljoen euro per project. Europa draagt hiervan 50 tot 75% bij. De rest komt van de Vlaamse overheid en van middelen die Natuurpunt zelf inzamelt. Het laatste nieuwe Life-project is Life Delta, daarbinnen wordt robuuste valleinatuur rond de Demer hersteld, met ruimte voor waterberging.

Zeker in het dichtbevolkte Vlaanderen met een intensief grondgebruik is natuurherstel een kostelijke zaak. Veel bodems zijn ernstig vervuild en dat vergt grootschalige herstelmaatregelen (vuile bodem afgraven en afvoeren), de grondprijzen zijn hoog en blijven de laatste jaren stijgen, er is veel achterstallig maaibeheer en heel wat gebieden worden overwoekerd door exotische planten die weinig meerwaarde geeft voor de biodiversiteit.

Daar staat tegenover dat deze investeringen heel wat winst opleveren inzake jobcreatie, recreatiemogelijkheden, klimaatbuffering, onze gezondheid, en het terugbrengen van verloren gewaande plant- en diersoorten. In euro’s levert het Natura 2000-netwerk elk jaar 200-300 miljard euro op aan ecosysteemdiensten (diensten die de natuur levert), wat 7 keer meer is dan de investeringskost (2-4 % van het EU-budget) . Hoewel het Life-fonds één van de meest efficiënte Europese fondsen is, is het structureel ondergefinancierd. Er is momenteel amper 20% van de nodige middelen voorhanden om het volledige Natura 2000-netwerk te realiseren.

De voorbije twee jaar organiseerde de Europese Commissie een fitness check, een bevraging over de twee belangrijkste natuurwetten van Europa. Die bevraging kreeg massaal veel respons: 500.000 Europeanen, onder wie 40.000 Belgen (daarmee waren we verhoudingsgewijs het best vertegenwoordigd) spraken zich uit voor het behoud van de richtlijnen. Nog nooit werden zoveel mensen gemobiliseerd voor een publieke consultatie van de Europese Commissie. De Europese Commissie besloot daarop om de richtlijnen te behouden én engageerde zich om ze sneller uit te voeren.

Over hoeveel oppervlakte gaat het in Vlaanderen?

België: 12% van het landoppervlak is Natura 2000 gebied (12% landoppervlakte in Vlaanderen, 13% in Wallonië, 14% in Brussel).

In totaal werd dankzij Life meer dan 2.200 hectare aan habitats (bossen, heides, vennen, open waters, …) in ‘slechte staat van instandhouding’ aangekocht en vervolgens hersteld tot een ‘gunstige staat’. Samen met de eerder aangekochte gronden kon Natuurpunt ruim 3.500 hectare herstellen en natuurbeheer opstarten in functie van duurzame instandhouding.

In heel Europa telt het Natura 2000-netwerk 27.000 natuurgebieden en meer dan 1400 beschermde soorten, het strekt zich uit over 18% van het Europese landoppervlak en 6% van de zeegebieden. Het is daarmee het grootste netwerk van beschermde natuurgebieden in de wereld.

Partner van de overheid

Elke Europese lidstaat heeft de verplichting om beschermingszones voor kwetsbare natuur aan te duiden, daarbinnen doelen en maatregelen te bepalen en ook elke 6 jaar een verbetering op het terrein te realiseren. Deze procedure verliep in België en Vlaanderen bijzonder stroef. Het overlegproces met alle stakeholders duurt al sinds 2009 en is nog niet afgerond.

Natuurpunt is ondertussen blijven verderwerken aan concrete realisaties op het terrein. En die mogen gezien worden. Door de uitvoering van de Life-projecten heeft Natuurpunt een belangrijk aandeel in de realisatie van de “Europese instandhoudingsdoelen” voor de Natura 2000-gebieden.

Voor die inspanningen ontving Natuurpunt drie Life Best Awards voor Life-projecten in de Vlaamse Ardennen, Landschap de Liereman, en voor het grensoverschrijdend project Life Dommeldal. Hiermee werden we telkens als voorbeeld bestempeld binnen Europa.

Innovatie in het natuurherstel

Dankzij deze Life-projecten kon Natuurpunt innovatief, gespecialiseerd materiaal aankopen. Hierdoor konden we een zeer grote expertise opbouwen in het beheren van kwetsbare habitats. Deze kennis en ervaring worden ingezet om elders Natura 2000 gebieden te beheren en wordt via netwerking ook aan andere terreinbeherende verenigingen in binnen- en buitenland doorgegeven. Zo kocht Natuurpunt als eerste terreinbeheerder in Vlaanderen een softrac (rupsmaaier) voor het maaien van zeer gevoelige hooilanden en venen (Life Damvallei). Momenteel zijn er 7 machines in gebruik bij Natuurpunt.